|
2.2. Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni
shakllantirish
Sodda tenglamalarni yechish
Amal hadlaridan biri o’zgaruvchi bo’lgan x + 17 = 27; 20 + x = 29; x – 16 =
10 va 25 – x = 19 kabi tengliklar tenglama deyiladi. Tenglamani yechish uchun
noma’lum hadning son qiymatini topish kerak. Buning uchun qo’shish va
ayirishni tekshirish qoidasidan foydalaniladi.
1. Quyidagilarning to’g’riligini tekshiring
71 + 19 = 90
14 + 61 = 75
93 – 23 = 70
58 + 22 = 80
49 – 18 = 31
61 – 40 = 21
2. Quyidagi tenglamalarni yechib tekshiring.
63 – u = 40
23 + x = 69
u + 26 = 50
39 + x = 60
74 – u = 52
Z – 30 = 65
3. Misollarni
ustun shaklida yozib
yeching.
28 + 45
80 - 67
23 + 37
98 – 74
49 + 27
90 - 53
46 + 31
76 – 55
55 + 27
70 - 45
80 - 67
49 + 30
4. Birlik va o’nliklar xonasidagi raqamlar yig’indisi 4 ga teng bo’lgan
barcha ikki xonali sonlarni yozing.
5. Masalalarni tenglama tuzib yeching.
a) Karim o’zidagi quyonlarning 25 tasini sotgandan keyin o’zida 40 ta
quyon qoldi. Karimning quyonlari nechta bo’lgan?
b) Sobirjonda 43 ta kanareyka bor edi. U bir nechta kanareykani sotgandan
keyin o’zida 20 ta kanoreyka qoldi? Nechta kanoreyka sotilgan?
v) Sobirjon yana bir nechta to’ti sotib olgandan keyin qushlari 66 ta bo’ldi.
30
U nechta to’ti sotib olgan?
Sonli tengsizliklar va ularni yechish
1. Bir katakni bir birlik deb quyidagi sonlarni son nurida belgilang:
a) 1; 3; 4; 6; 9; 12; 8; 10.
b) 2; 5; 6; 8; 10; 13.
2.
2s * 80 tiy
20 + 7 * 30 – 3
25 sm * 3 dm
27 – 7 * 16 + 4
10 dm * 15 sm
91 – 40 * 40 + 9
3.
50 + 24 – 7
15 + 23 – 8
45 + 40 – 4
44 + 44 – 9
26 + 24 + 4
34 + 23 – 9
22 + 22 – 12
23 + 23 + 7
73 – 14 + 9
4. Ishoralarni to’g’ri qo’ying:
3 * 5 * 8 = 16
6 * 6 * 7 = 5
7 * 5 * 5 = 7
14 * 5 * 10 = 19
6 * 3 * 8 = 11
45 * 20 * 10 = 15
5. Qavslarni to’g’ri qo’ying:
73 – 14 + 9 = 50
18 + 50 – 25 = 43
61 + 34 – 29 = 66
84 – 30 – 24 = 30
19 + 84 – 23 = 80
79 – 39 – 20 = 60
6. Munosabat belgilarini to’g’ri qo’ying
83 – 23 * 38 + 22
19 + 20 * 52 – 13
56 – 12 * 24 + 25
27 + 31 * 80 – 11
37 + 52 * 35 + 55
24 + 23 * 60 – 14
31
7. Darchalarni yoping
24 + 26 >
74 – 13 <
33 + 40 >
99 – 34 <
50 + 36 >
56 + 19 <
Qavsli ifodalarning qiymatini hisoblash
Qavssiz ifodalarda faqat qo’shish va ayirish amallari qatnashsa, boshidan
boshlab tartib bilan ishlanaveradi. Agar qavs qatnashsa, avval qavs ichidagi amal
keyin boshqa amallar bajariladi.
1.
41 – (9 + 6)
76 – (30 + 17)
63 – (19 + 17)
76 – (17 + 8)
80 – (42 - 16)
54 + (60 – 32)
63 + (40 - 26)
48 + (35 - 13)
89 – (84 – 45)
2.
50 + (14 + 23)
28 + (70 - 51)
94 – (21 + 32)
50 – (28 - 13)
30 + (15 + 23)
89 – (17 + 23)
73 – (35 - 18)
96 – (64 - 23)
78 – (34 + 9)
3.
8
36
16
28
20
12
24
4
32
a) Kvadratdagi sonlarni satrlar bo’yicha, ustunlar bo’yicha va burchakdan
burchakka qarab qo’shganda bir xil son 60 chiqayapti. Tekshirib ko’ring,
to’g’rimi?
b) Shu qoidalar foydalanib, ushbu kvadratlarning kataklariga yetishmagan
32
sonlarni qo’yib chiqing:
26
12
9
35
21 1
10
24 12
28
16
18 8
15
21 56
2. Nargiza 100 dan 27 ni ayirdi, so’ngra 18 ni ayirdi va yana bir sonni ayirgan edi
39 qoldi. Nargiza eng keyin qaysi sonni ayirgan?
33
Xulosa
Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni o’rgatish bilan bog’liq nazariy va
amaliy Kurs ishi natijasida tushunchalar mazmuni va uni ishlab chiqishning asosiy
yo’nalishlari
aniqlandi, bu
muammoni boshlang’ich o’quvchilari
matematik tayyorgarligiga
nisbatan
qo’llash
shart-sharoitlari
belgilandi.
Boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni o’rgatish metodikasining
asosiy yo’nalishi sifatida rag’batlantirish; psixologik jarayonlarni faollashtirish
(qabul qilish, diqqat va hokazo)usullaridan foydalanish imkoniyatlari sinab ko’rildi;
Kurs ishining asosiy maqsadi boshlang’ich sinflarda matematik tushunchalarni
o’rgatishni tashkil etish masalalarini, ularni hal etish jarayonida takamollishtirish
shart-sharoitlarini belgilashdan ham iborat bo’ldi.
Izlanishimiz yakuni boshlang’ich sinf o’quvchilarida matematk tushunchalarni
o’rgatish matematika o’qitishning nazariy va amaliy muammolarini hal qilish
xususiyatlarini nazarda tutib, tarbiyaviy ishlarga asos bo’la oladigan nazariy
xulosalar va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish imkonini berdi. Bu uslubiy
tavsiyalardan boshlang`ich sinf o`qituvchilari o`z ish faoliyatlarida foydalansalar
o`quvchilarni matematik tushunchalar haqida to`g`ri umumlashtirish qobiliyarini
riyojlanishiga erishishlari mumkin.
Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarga matematikani o’rgatish jarayonida hal
etiladigan ko’p masalalar ichida o’quvchilarning fazoviy tafakkur va tasavvurlarini
rivojlantirish kam ahamiyat kasb etmaydi (ya’ni katta ahamiyatga ega).
Shu narsa aniqki avvalgi mavjud dastur va metodikaga qaraganda hozirgi
zamon boshlang’ich maktabi juda ham ilgarilab ketgan. Boshlang’ich sinflarda
matematikani o’rganish davomida geometrik material talab va imkoniyat darajasida
arifmetik material bilan bog’langan.
Tekis figuralarning boshqa xossalari orasida yuzalarni o’lchash amaliy usulga
asoslangan. Dastur bo’yicha “Yuz. Yuz birliklari” mavzusi IV sinflarda o’rganiladi.
34
Yuz haqida boshlang’ich tushunchalarni shakllantirish bo’yicha tayyorgarlik ishi I-
II sinflardan boshlanadi.
Bosma asosidagi daftarlar bilan ishlashda figuralarni bo’yash, mehnat
darslarida qog’ozdan figuralar qiyib olish, tasviriy san’at darslarida rasm solish
figurani tekislikning yopiq chiziq bilan chegaralangan bo’lagi sifatida mexanik
qabul qilishiga imkon beradi.
Geometrik sanoq materialidan foydalanib, bolalar bir-biridan juda farq
qiladigan yoki mutlaqo bir xil bo’ladigan figuralarni bemalol taqqoslaydilar. Biroq
tajriba shuni ko’rsatadiki, bolalar “figuraning yuzi” mavzusi materialini qiyinchilik
bilan o’zlashtiradilar. Masalan, turli shakldagi narsalarni taqqoslash ko’pincha
uning chiziqli o’lchamlarini taqqoslashga keltiriladi.
Bolalar ko’pincha yuzni o’lchash tushunchasini uni ratsional hisoblash usuli
bilan aralashtirib yuboradilar. ”To’g’ri to’rtburchakning yuzini o’lchash nimadan
iborat?”,- degan savolga bolalar ko’pincha bunday javob beradilar: ”bu uning
bo’yini va enini o’lchab, ularni ko’paytirish demakdir”. Biroq to’rtburchakning
yuzini topish degan so’z unda yuz birligi (sm
2
, m
2
) necha marta joylashshini
aniqlashdir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
