Microsoft Word babajanov farhodjon

M
ion
3
12
10
 
mikroorganizmlarning to’liq yo’qotilishi uchun haftada bir marta 1,5-2 
soat davomida ishlov berilishi zarur. (1.2-rasm). 
 
1.2-rasm. Elektr ionizatsiyada mikroorganizmlarning ionizatsiya dozasiga 
ta’sirlanish ko’rsatkichi. 
Izlanishlarda havo musbat va manfiy ionlar bilan ionlashtirildi, buning 
uchun razryad elektrodlari qutblari almashtirildi, mikroorganizmlarga (Ps.gl 
mag’ori)ga “+” va “-” ionlar bir xilda ta’sir ko’rsatadi. Meva sirtida 
10
12 
ion/m
3
3
13
/
10
5
,
0
m
ion
⋅
 
10
13
 
i /
3
     1                           2                        3       t, soat 
0,1 
0,2 
0,4 
0,6 
0,8 
1 
0 

---

18 
 
mag’orlovchi bakteryalar rivojlanishi to’htaydi. Yuqoridagi izlanishlar natijasi 
bo’yicha texnologik ishlab chiqarish tajribalarida havoni ionlashtirish hajmiy 
konsentratsiyasi 10
12
-10
13 
ion/m
3
 va ionlashtirish vaqti, haftada bir marta 
takrorlab, 2-4 soat qilib belgilandi. Bu rejimlarda mevada modda almashinish 
jarayoni sekinlashib uning ozuqa moddalari va namlik yo’qotishlari ham 
kamayadi. Ionlashtirishning yuqori darajasini o’rnatishda saqlanayotgan meva 
mahsulotlarning fizik-kimyoviy va tovar-dietik ko’rsatkichlarini uzoq muddatga 
saqlanish imkonyatlaridan va ozon hosil bo’lmasligi shartlaridan kelib chiqib 
aniqlanildi.  
Olmalar uzoq muddatga saqlashga, quyidagi variantlarda saqlashga 
qo’yildi: 
1. Harorati 0
0
 va namligi 90% bo’lgan sovutish sistemasi bilan 
ta’minlangan meva saqlash omborlarida havo ionlarining hajmiy 
konsentratsiyasi 10
12
ion/m
3
; 
13
10
5
,
0
⋅
ion/m
3
, ishlov berish vaqti 2-4 soat. Ishlov 
berish haftada bir marta takrorlanadi. 
2. Huddi shu ionlar konsentratsiyasi va ishlov berish vaqti bilan sovitish 
sistemasi bo’lmagan omborda saqlandi. 
Mahsulotni saqlashga qo’yish oldidan tozalab qo’yilgan kameralarga, 
ionizatorlarni maksimal unumdorligi bilan (n=10
13
ion/m
3
) 6 soat davomida, 
ishlov berildi. Keyin saqlash kameralarining har bir variantiga 50 tadan yog’och 
yashiklarda, 5 yashik balandligida mahsulot qo’yildi. Har bir yashikda 25 kg dan 
olma bor bo’lsa, jami har bir variantda 1250 kg dan olma saqlashga qo’yildi. 
1.1-jadval. 
Variantlar Saqlash 
rejimi  Ionlashtirish rejimi 
Saqlash natijasi % 
t,
0
C 
γ,% 
n
,
ion/m
3
τ,soat Tovar 
mahsulot 
chiqindi Massa 
yo’qolishi 
1 
2 
3 
0 90 
10
12 
0,5*10
13 
10
13 
2 
2 
2 
79 
86 
89 
21 
14 
11 
7 
6 
5,8 
4 
5 
6 
 
 
10
12
 
0,5*10
13
 
10
13
 
4 
4 
4 
83 
88 
90 
17 
12 
10 
6,5 
5,8 
5,7 

---

19 
 
7 
8 
9 
+(5 - 8) 
75 
- 
- 
- 
 
- 
- 
- 
72 
64 
70 
28 
36 
30 
9 
10 
9 
10 
11 
12 
 
 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
79 
83 
86 
21 
17 
14 
9,5 
9,2 
9 
 
Saqlanish natijalari har oyda nazorat qilib turildi. Olmalar ko’zdan 
kechirildi. Yashiklar tanlab tekshirib ko’rildi. 10 % gacha yo’qolishlar bo’lgan 
yashik chiqarib olindi. Saqlash muddati oxirida kimyoviy tarkibi aniqlanadi va 
organoleptik baholash o’tqazildi. Mahsulotning massa yo’qolishlari (parlanib 
ketgan suv miqdori) namuna yashiklarni va tajriba partiyalarni (saqlash oxirida) 
tarozida tortib ko’rib aniqlanildi. Meva saqlash xonalarining harorati va namligi 
harorat va namlik datchiklari yordamida nazorat qilindi. Sovutish sistemasi 
xonadagi mikroiqlimni avtomat ravishda ushlab turdi. 
Umumiy natija har bir variantda saqlashga qo’yilgan mahsulot massasi va 
saqlash muddati oxiridagi tovar yaxshi saqlangan mahsulot massasiga qarab 
aniqlanildi. Standart bo’yicha 5-6 oy davomida saqlanganda meva mahsulotlari 
6 % gacha massa yo’qotadi [^11]. Yo’qolishlar yana mevalarni turli 
mikroorganizmlar bilan zararlanishi chirishi hisobiga bo’lishi ham mumkin. 
Jami isrof 10 % dan ortmasligi zarur. Olingan natijalarning 6 oydan keyingi 
holati jadvalda keltirilgan. (1-jadval). Turli taralarda qo’yilganda olmalar va 
uzum yog’och yashiklarda qog’oz to’shama bilan yaxshi saqlanishi kuzatildi. 
Yashiklarning burchaklari 5-8mm li balandroq qilib tayyorlandi, bunda 
mahsulot yashiklari ustma-ust qo’yilganida ularning orasida havo bo’shlig’i 
qoladi va havo ionlarining mevaga yetib borishi ta’minlanadi. Mahsulotlarni 
saqlanish natijalariga matematik ishlov berish va optimal rejimlarni aniqlash 
uchun quyidagi regressiya tenglamasidan foydalanamiz.  
Y=a
o
+a
1
x
1
+a
2
x
2
+a
3
x
3
+a
12
x
1
x
2
+a
23
x
1
x
2
+a
13
x
1
x
3
+a
123
;         (1.1). 
Bu yerda: y-tajriba natijasi, tovar mahsulot miqdori, % 
X
1
-faktor, havo ionlarining hajmiy konsentratsiyasi 10
12 
ion/m
3
-10
13
 ion/m
3
; 
X
2
-ishlov berish vaqti, soat (6 soatgacha); 

---

20 
 
X
3
-saqlash kamerasining havo harorati. (0-10)
0
C; 
a
0
 a
1
...a
123
-regressiya koeffitsientlari ular quyidagi ifodadan aniqlanadi: 
∑
=
⋅
=
N
i
N
ij
ij
Y
X
N
a
1
1
                   (1.2). 
 
bu yerda: 
X
ij
-faktorlarning kodli qiymatlari. 
Tajariba izlanishlarida (1-jadvalda) olingan natijalar bo’yicha regressiya 
koeffitsientlarining qiymatlarini aniqlaymiz va quyidagi tenglamaga ega 
bo’lamiz: 
Y=79+2,44x
1
+2,34x
2
-6,4x
3
-0,7x
1
x
2
+0,2x
1
x
3
+0,68x
2
x
3
-0,3x
1
x
2
x
3
;       (1.3). 
Faktorlarning o’zaro ta’sirlarini hisobga olmaganda ifoda soddalshib quydagi 
ko’rinish oladi: 
Y=79+2,44x
1
+2,34x
2
-6,4x
3   
           (1.4). 
 
Bu tenglamadan ko’rinib turibdiki, jarayonda muhim faktor havo harorati 
ekan. Bundan kelib chiqib meva mahsulotlarini uzoq muddatlarga faqat sovutish 
sistemasi bo’lgan omborlarda saqlash tavsiya qilinadi. Sovutish sistemasi 
bo’lmagan omborlarda 2 oygacha mahsulot yaxshi tovar holda saqlanishi 
mumkin. 
Matematik modelga ishlov berib texnologik ishlab chiqarish tajribalarida 
optimal ishlov berish rejimlari aniqlanildi. Keyingi natijalar bo’yicha olingan 
regressiya tenglamasi quyidagi ko’rinishga ega: 
Y=84+4,2x
1
+3,46x
2
-2,44x
1
x
2             
(1.5). 
Bu yerda tajriba va nazorat variantlaridagi meva mahsuloti harorat 0-10
0
C da bir 
xil saqlandi, ya’ni sovutish rejimi bir xil bo’lganda tajriba variantlaridagi meva 
mahsulotlarining yuqori tovar holatda saqlanganligi elektrotexnologik ta’sirlar 
hisobga olindi. Optimal havo ionlashtirish rejimi 
13
10
9
,
0
⋅
ion/m
3
 ishlov berish 
vaqti 4 soatni tashkil qiladi. Bunda tovar mahsulotlari y=90 % bo’ldi.