Microsoft Word b7002eaef33a87432ee6c6cf46e1f5f58f33be11b6a173a1321e65e51b96f179

17.2. Туризмда форс-мажор мажбуриятлари
. 
Туризмда 
туристик 
муассаса 
билан 
туристлар 
ўртасидаги 
келишмовчиликларни ҳал қилишда форс-мажор жуда муҳим аҳамиятга эга. 
Форс-мажорда енгилмас куч доимо томонлар тарафидан эслатилиши керак. 
Бундай ҳолатларга ёнғин, иш ташлаш, инқилоб, давлат органларининг 
қарорлари, паспорт режимининг ўзгартирилиши ва божхона зоналари 
тегишлидир. Форс-мажор ҳолатлари мутлоқ бўлиши керак. Берилган шахар, 
туман, вилоятда бўлиши керак. Форс-мажор ҳоллари ҳақидаги изохлар доимо 
келишув матнларида ёки келишув (шартномавий) ҳужжатларида кўрсатилиши 
лозим. Форс-мажор ҳоллари ҳақидаги вазият одатда стандарт ҳолатда 
ишлатилиши керак. Бундага келишув услубий тавсияда берилиши керак. Агар 
енгилмас куч ҳоллари (act of God) жавобгар бўла олмаса, томонлар 
жавобгарликдан озод этилади ва ҳар бир томон мустақил зарар кўради. Яна 
томонлар бир-бирларига мана шундай ҳолатлар ҳақидаги ҳужжат ва 
маълумотларни келтиришлари лозим. Бундай ҳужжат ва тасдиқномаларни 
одатда миллий савдо саноат палатаси ёки бошқа ташкилот беради. Агар 
мажбуриятларни амалга ошириш имконияти вужудга келса, форс-мажор 
ҳолатларида янги сана белгиланиши лозим. Лекин баъзи ҳолатларда 
жавобгарликни бажариб бўлмаса ёки шартлар бузилса, томонлар бундай 
келишувни тугатишга келишишади ва ўзаро ҳисоб-китоб қилишади (агар 
келишув ёки ахдномада бошқача кўрсатилмаган бўлса). 
17.3. Туризмда даволарни ҳал қилиш усуллари. 
Ҳар бир муассасада бўлгани каби туристик корхоналарда ҳам иш 
жараёнида ҳар хил келишмовчиликлар юзага келиши мумкин. Барча пайдо 
бўлган бахсли масалалар даставвал кўриб чиқилиши ва имкониятларга қараб 

---

911 
музокара йўли билан ҳал қилиниши керак. Объектив кўриб чикиш учун 
туроператор, турагент ва мижознинг ҳар қандай даъволари ҳужжатлар билан 
расмийлаштирилиши ҳамда ўрнатилган даъво тартибига риоя қилиниши керак. 
Турагент ёки турист даъвосини туроператор тур тугатилгандан сўнг 20 
кундан кеч бўлмаган муддатда қабул қилади. Даъволар ёзма кўринишда 
тегишли равишда расмийлаштирилган бўлишлари керак. Турдаги хизмат 
сифатларига тегишли даъволар турлидер, (кузатувчи, гурух рахбари, фирма 
бошлиғининг хорижлик вакили) ундан ташқари қабул қилувчи томон вакили 
иштирокида тузилиши керак. Даъвога жавоб бериш ва қарор қабул қилиш 
муддати 2 хафта. Агар керак бўлса, агент шикоят бўйича ишни муҳокама 
қилишда қатнашишга мажбурдир. Агар турист турлидери туристик сафарида 
ёзма равишда даъво қилмаса, унинг тугатилишини тартибга солмоқчи бўлса, 
энди бу рекламацияга тегишли бўлади. Рекламациялар одатда туроператор 
томонидан 
туристик 
сафарининг 
тугатилиши 
бўйича 
4 
хафтадан 
кечиктирилмасдан қабул қилинади. 
Даъвогарлик иш тартиби туроператорнинг турагент билан тузган 
шартномаси кўринишидан келиб чикади яъни; 
-Агар турагент турни ўз номидан сотган бўлса, у туристнинг барча 
даъволарини мустақил ўзи кўриб чиқиши керак, туроператор эса турист билан 
ўзаро алоқаси йўқлиги учун регрессив даъво бўйича жавоб бериши лозим; 
-Агар турагент турни туроператор номидан сотган бўлса, даъволар 
бўйича жавобгарлик бевосита тургагент бўйнида бўлади. 
Ҳар қандай ҳолатда ҳам турагент туристдан ёзма имконият олишга ва 
туроператорни хабардор қилишга, у билан даъво жавоби бўйича келишишга: 
компенсация илтимосини рад этиш ёки уни қондиришга мажбур. “клиент ҳар 
доим ҳақ” тамойили ҳар доим ҳам туристларнинг шикоятларини текширишда 
тўғри эмас, уларнинг кўпчилиги керагидан анча ортиқ олишни талаб қилади. 
Улар яшаш ва овқатланиш шартлари, экскурсия кўлами билан эътиборсиз 
танишишади, туристик сафарига чиқиш олдидан яна бир марта айтиб ўтилган 
туристик гурухнинг мажлисида гарчи қатнашмаган бўлсалар ҳам. Алоҳида 

---

912 
имконият ва маломатларнинг ҳақлигини ҳам, мехмонхона алмашуви, ёмон 
хизмат, гид, фақат русча гапирувчи, ўғирлик ва бошқаларни инкор этиб 
бўлмайди. Буларнинг ҳаммаси амалда туристларнинг жой ва даъвосига эга, 
ушбу ҳолатда улар қониктириш талаб қилишади. 
Туроператор ва турагентнинг ўзаро алоқалари жараёнида пайдо бўлган 
даъволар турли сабабларга эга ва категорияларга шартли равишда бўлинади
24
: 
А. Харид қилинган туристик махсулоти сифатлари ва таркибининг аслида 
тақдим этилганига мос келмаслиги. Бу “бузилган телефон” таъсири сабабли тез 
тез юз берадиган даъволардир. Ҳаммасидан ҳам тез тез юз берадигани бу 
одатий ахборот тартибсизликлари: аллақачон қилинган реклама проспекти; 
маълумот эскирди, лекин тўғирланмаган; агент ниманидир батамом гапира 
олади ёки пардоз бериб гапирди. Агар туристга етказилган маълумотда 
туристнинг тур хизмат даражаси ва сифати ҳақидаги муҳим равишда 
тасаввурига таъсир этувчи ноаниқлиқ бўлса, шикоят ва даъволар муқаррар 
эмас. Шундай қилиб, туроператорнинг тур нархи, муддатлари, унинг таркиби 
ва хизмат сифатлари ҳақидаги бошланғич маълумот тўғрилиги учун 
жавобгарлиги пайдо бўлади, ундан ташқари турагентнинг сотилган тур, унинг 
таркиби, хизмат сифатлари ва туристга етазилиши ҳақидаги маълумот учун 
жавобгарлик пайдо бўлади. 
Б. Туристик фирмасининг турист етказган зарар бўйича қабул қилган 
даъволари. Туристлар қабул қилувчи туристик корхонасига зарар етказишлари 
мумкин. Агар улар турист билан жойда ҳал қила олмасалар ўзРдатволари• •
туроператоՀг• жўнатАдилар. Томонлат"биргблилд
吰
ԶҰвобгат• икни!ўз 
бٞ• нԸларига жладаг• • саб• ѱлар ҳам б
䒾
Ѐ. (у5иҽг уч• Н томѾНгарР• заро 
жавжбгвՁлик
䀠
масалас8ни >Ыдиҽдан ҳал Л• лишлари зҰԀур. 
В. 
Ўзато 
ал• қаЩарl 
ҳисой-о• тогла
葀
, 
ъўлоҲлар†• ќймча$´аъ
䐲
олар.РБит• мда`унинѳ шартлврй, му• даӂ• ва
䒛
قиЬ 
萰
м ълумо
䑂
, ҳӃжж• • $ тў;оز в• ҳиуобЭиитобларнѸ Ѣ• қдим ُՂиъ• тартибмни 
24
Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 

---

913 
бсԷганѻй• лар• كчуЭ
䀠
сб=кфияласĠк
䑞
• сат• ли• и керак.• Ңу• агелӂнйѽг 
• ур сжт• лиш • • ртлаѐи ва0• авдо теѕԽологҸяс8н• • куздти
䑈
,`ундан`ташқари 
ўз 
вйқтид• ги 
м• ълуЬот
䐻
ар 
ва 
бошқРлар 
Cчун 
жаВоегаЀлиги 
кўрие чиқилй• •
кераѾ.• Тушкператор 
• урагеНтни 
т• р• инг 
хуру• иятл• рШ 
қақида 
ђ◌ٞлиқ 
• абардос`эти
䑈
• а 
Та 
ҳ⁃жѲатЫарни 
рармҸЩлѰ• ъири• нинг 
бднуҟсон 
лузатиш 
ти• • бл• рини 
дАЊво 
қигмшسв• ма6бур. УураГепт!Іехнжло• иЪ ганжԹр913бўйи• в 8ҳчЦжатѻир
落
и, 
йўлЫ±ндаларни.Š
쐾
Билеђлар 
вФ 
б шқа 
хижматлар• и• текшиӀишĠва 
расмИйг• штирИр((վзйла 
ҋабул 
қикГаѽ 
мажбӃрияѢпа• нИ• رаж• • иш!уѧуеРм• فъ• лЕир& ба• • тур• ст турагеНт 
агби8би• и• бصлгиланҳан иамлалرтга • иӀити• м• са,$о• йтԳ• киши913йўл 
қўйилган 
бЕпирволи
䐺
ва 
эхЂмѐтсизлик 
уЇун 
• утум 
萰
к вобгарлимни"ўз†7ЈммаՁига ол• диࢮMГ. • Շинчи бир Ոаххларнинг (кўпсѾқ 
махсулот нтказ• б берувчил• рйи• г хизматл• ри) ту• истик мذхс• ло• и 
балае бо҃
䐻
иқ дашвол• Ղи.
耤
БунақѰ даъволарРтур ֓ақиԴа• • мвъ• уЬот• инг 
аһл• й Ѽукк ҳуқуқиؽанг б• зиѻишԸда, тр• н• портнѸѽг Ѻ
萵
ч8киши< бу ва 
аошқа ҳолزтг• р• аР
萿
айд• †бўладкган • арضذ• тЩафд• оой эгذлл• ши 
мумкин.913Ҳир бШ؈ томо
䐽
ўз Ѣур
萸
ётак`• ахсӃлптҸ қисми Ճчун 
дбвобسарди• į†Жавобгврлик 
миқдор•
биткм$وартлаӀԸР 
СилѰЬ 
таштиблаȠсолинаԴи у• Фан• ташқари умумий там.йШлл0р ва • уқоѠолИк 
ҲамԴаȰ
萈
бо • а қоԽунлар гилан. 
Й• ӂии$том
䐾
нларШ музокара
〢
йўЛиĨбклаН ўз• Ӆо ааъаолар
萸
ни ҳал 
қ
и
л
и
ш
л
а
т
а
к

---

914 
рԵԳ
萵
лам НъгаĠ• ўлгап"талаб,тХкшкри• тили, ҳ• қуқн• нѳ 914• "мкддий 
һўйла؍ији 
搲
а"боӈқҰ маЁалалатРк
䑞
ՀсатиЫгап• $Б• др учунхиĠбир†арбитՀ 
иў•
• • лсҰ, 
сѡдгА
䀰
ШԵԾса 
божлар
搸
бў9ича, 
яъ
䐵
к 
жавобгарнкнгĠӂурар"жойи 
رў• ичР$анъанавий 
мурЮжаѰӂ.• ЮриԴШк"шахслар 
ар• и• радһаӀда• • исмони•
шİٍс 
иш• и• оԺчбЫаринѸ• г маԲжыдлиги • ظ• ъидаl • • Ѵд• жавоб
䑳
афнинг 
турар 
жойи914бўйиха 
ظнобатҳа• о• инишади• ĠАрѱитѠа• 914ишл• б 
• Ҹһариш• а бахЁнѸ битим ҳвқѨқийԻи• и, • н4• • таш֛арШ ирбИт• аж 
қѰрпригача бўлган ش• ъко тдـт• б• ЍԸнгĠбаоарظш вақтид• ҟаб• л қилбд8. 
Буйда 
бафЇа 
зарCрий"ҳу• жBлРѐ$бРта• хил 
тайёрпаниши‰ла 
расм• й• аш• ирШлишѸ к• р• к. М• юӒнҸк арбитЀаж рег• амеет
萸
ни=г 
тҐн
䐻
а
䑈
вариа
䐽
тԸ қизиқ
фаЛаЂ
䀠
бирĠёои Աош
蒋
а тоМон ҳолбтѹйԸ Ҋабул қи• ганĠر• лИдк.č