Microsoft Word автонинг умумий тузилиши lotin охири doc

3.3. Kardanli uzatma 
Kardanli uzatmaning vazifasi o‘qlari bir chiziqda yotmagan va 
o‘zaro joylashuvi o‘zgarib turadigan vallar orasida burovchi momentni 
uzatib berishdan iborat. 

---

 77
Kardanli uzatma quyidagilardan tashkil topgan: 
• elastik mufta
• shlitsali birikma
• oldingi kardanli val
• tayanch podshipnik
• oldingi kardan sharniri
• orqa kardan val
• orqa kardan sharniri
Kardanli uzatma o‘klari bir-biriga to‘g‘ri yotmagan va o‘z holatini 
o‘zgartira oladigan vallar yordamida burovchi momentni kuch uzat-
maning bir agregatidan boshqa agregatiga uzatib beradi. Avtomobilning 
kuch uzatmasiga o‘rnatilgan kardanli uzatma dvigateldan olinadigan 
burovchi momentni uzatmalar qutisi orqali bitta yetakchi ko‘prikka 
tarqatish qutisi yordamida bir nechta ko‘prikka uzatib berishi lozim. 
Avtomobil notekis yo‘llarda yurganida yetakchi ko‘prik ramaga 
nisbatan tik tekislikda tebranib, uzatish burchagi o‘zgarib turadi. Shu 
sababli burovchi momentning uzatmalar kutisidan (yoki taqsimlash 
kutisidan) yetakchi ko‘prikga o‘zgaruvchan burchak ostida uzatishda 
kardanli uzatmadan foydalaniladi. Kardan sharnirlar o‘qlari bir-biriga 
nisbatan to‘g‘ri yotmagan vallardan burovchi momentni o‘zaro uzatish 
uchun xizmat kiladi. Tepish va buralma tebranishlar xavfini kamaytirish 
uchun aksari zamonaviy avtomobillarda kardanli, sharnirli hamda ikkita 
val shuningdek, oraliq tayanchdan tashkil topgan kardanli uzatmadan 
foydalaniladi. Bunda uzatmaning uzayib qisqarishini ta’minlaydigan 
shlitsali birikma mavjud. 
49-rasm. Burchak tezliklari bir xil bo‘lmagan kardanli sharnir.

---

 78
Avtomobillarda qo‘llaniladigan kardanli sharnirlar ikki xil bo‘ladi: 
¾ burchak tezliklari bir xil bo‘lmagan kardanli sharnirlar (49-rasm), 
¾  burchak tezliklari bir xil kardanli sharnirlar (50-rasm).  
Burchak tezliklari bir xil bo‘lmagan kardanli sharnirlar o‘z navbatida 
kayishqoq (elastik) va bikr (krestovinali) bo‘lishi mumkin. 
Kardanli uzatma kardanli sharnirlaridan, vallardan va vallarning 
oraliq tayanchlaridan tashkil topgan. Kardan sharniri deb, sharnirli 
bo‘g‘inga aytilib, uning yordamida aylanma harakatni (burovchi 
momentni) bir valdan ikkinchi valga o‘zgaruvchan burchak ostida 
uzatadi. Ko‘pchilik hollarda bikr kardanlar ishlatiladi. Bikr kardanli 
sharnirlar mahkamlangan va vilkalardan ularni biriktiruvchi  krestovina-
lardan va ninasimon podshipniklardan tashkil topgan. Vilkalar bir-biriga 
nisbatan perpendikular bo‘lgan tekisliqsa qo‘zg‘alishi mumkin. 
50-rasm. Burchak tezliklari bir xil bo‘lgan kardanli sharnir. 
Kardan sharnirlari aylanayotganida kardan valining og‘ishi, yetakla-
nuvchi vilkaning krestovinada og‘ishi hisobiga sodir bo‘ladi, 90° gradus-
ga burilganida esa, yetakchi vilkada  krestovinani og‘ishi sodir bo‘ladi.