Microsoft Word Автомобилни бошқариш ва ҳаракат лотин doc

 

---

30 
Avtomobil boshqarish jarayoni 
haydovchini transport vositasi, yo‘l va 
tevarak-atrofdagi muhit bilan bog‘lab, bir butun tizimni tashkil qiladi. Bu 
sistemaning barcha tashkil etuvchilari bir-biri bilan bog‘liq. Haydovchi 
doimiy ravishda yo‘ldagi narsalarga (avtomobil, piyoda, svetofor, yo‘l 
belgilari), atrof-muhit holatini (harorat, namlik, yoritilganlik) nazorat qila-
di. Haydovchi bajarayotgan ishi mohiyatidan kelib chiqib, o‘zi va transport 
vositasining imkoniyatlarini hisobga olgan holda harakatlanish tartibi 
(tezlik, yo‘nalish)ni belgilaydi. Bundan tashqari, o‘z xatti-harakatlarini 
nazorat qilib, harakatlanish rejimi ko‘zlaganidan chetga chiqsa uni tuzatadi. 
Haydovchi-Avtomobil-Yo‘l tizimida asosiy bug‘in (zveno) 
haydovchi 
hisoblanadi. Avtomobilni boshqarish paytidagi haydovchining ish jarayon-
larini boshqa murakkab mashinalar operatorlari faoliyatiga ham o‘xshatish 
mumkin (uchuvchi, yagona energo tizim boshqarish pulti navbatchisi). 
Ular tomonidan qabul qilinadigan qarorlar esa axborotlarni qayta ishlash, 
xulosa qilish, boshqarish, nazorat qilish amallaridir. Lekin haydovchining 
ish faoliyatidagi boshqarish usullari boshqa turdagi operatsiyalardan tubdan 
farq qiladi. Boshqa operatorlar axborotni priborlar ko‘rsatmasidan olsa, 
haydovchi bevosita yo‘l vaziyatini kuzatib boradi, priborlardan oladigan 
axborot u uchun ikkinchi darajali hisoblanadi. Haydovchi oladigan 
axborotlarning xarakteri va hajmi tez-tez o‘zgarib turadi. 
Axborotning katta oqimi yoki uning jadal o‘zgarishi, (masalan, 
intensiv harakatlanishda) uni o‘z vaqtida qabul qilish, qayta ishlash va 
to‘g‘ri xulosa chiqarish imkonini bermasligi mumkin. 
Uzluksiz harakatlanish, taqiqlovchi ishoralar, yo‘l belgilari, harakat 
ishtirokchilarining xatti-harakatlari oqibatida buzilib turadi. Haydovchining 
bajaradigan boshqarish amallari shunchalik ko‘pki, ularni bajarishda bir 
qism amallar xato bajarilishi mumkin. Shaharlarda intensiv harakatlanish 
sharoitida yo‘nalishdagi avtobus yoki taksi haydovchisi ish smenasida (7-8 
soat) qariyb 5,5 ming boshqarish amallarini bajaradi. Axborotni olish qayta 
ishlashga vaqt yetmasligi sababli shulardan qariyb 20 foizi xato 
bajariladigan amallar bo‘ladi. Ayniqsa, to‘satdan xavfli vaziyat vujudga 
kelganda haydovchi vaqt tanqisligi natijasida tang ahvolda qoladi, 
kechikish esa yo‘l-transport hodisasiga olib kelishi mumkin.
Haydovchining axborot qabul qilish xususiyati, yo‘lda joylashgan 
narsalar, yo‘l holati, transport vositasi haqidagi axborotlar haydovchiga 
sezgi organlari orqali ta’sir etib, tevarak-atrofdagi narsalarning inson 
ongida alohida ko‘rishishlarini namoyon etadi.
Insonning axborot qabul qilish xususiyatlariga quyidagilar kiradi: 

ko‘rish

sezish;

---

31 

eshitish;

teri-mushak tebranish;

his etish; 

hid sezish.
Haydovchining ish faoliyatida 
ko‘rish 
va 
sezish 
eng asosiy 
qobiliyatlar hisoblanadi.