Microsoft Word Атажанов Жасур Диссертация doc

Tadqiqodning  dolzarbligi: 

Maktab  davri  bolalarning  jadal  o‘sib,  jismonan 

rivojlanish  davridir.    Kichik  maktab  yoshidagi  bolalar  uchun  yuqori  darajadagi 

harakat  faolligiga  bo‘lgan  ehtiyoj  tabiiy  hisoblanadi.  Bu  faollik    bolaning 

individual  rivojlanishi  irsiy  dasturdan  joy  olgan  bo‘lib,  bolalar  organizimidagi 

organ  va    tuzilmalarning  kengayib  borayotgan  funktsional    imkoniyatlari  doimiy 

ravishda  qo‘llab  -  quvvatlab  turishni  taqoza  etadi.  Bolalik  davrida  qaddi  - 

qomatning  buzilishi  ma’lum  darajada  tayanch  –  harakat  apparati,  jumladan, 

umurtqaning    bir  qator  anatomik  va  funktsonal  xususiyatlariga  bog‘liq. 

Umurtqaning  shakillanishi  va  uning  funktsonal  jihatdan  takomillashuvi 

antagezning ancha uzoq davrini qamrab oladi  va 20-22 yoshlarda nihoyasiga etadi. 

Bolaning  o‘sishi  va  rivojlanishi  jarayonida  umurtqaning  tayanch,  himoya, 

harakatlanish kabi asosiy funktsiyalari etilib boradi (10). Bu funktsiyalarning har 

bir  tuzilmaning  tarkibiy  qismlari:  umurtqa    pag‘onalari,  pag‘onalararo  disklar, 

bog‘lam – bo‘g‘im apparati hamda mushaklarning o‘zaro murakkab munosabatlari 

tufayli amalga oshiradi. Qomatning buzilishi o‘sayotgan bola organizimiga salbiy 

ta’sir  ko‘rsatadi,    ichki  organlar  faoliyatini  izdan  chiqaradi,  boshqa  patologik 

omillarning  paydo  bo‘lishi  uchun  sharoit  yaratadi.  Ko‘pgina  tadqiqodlarning 

natijalariga  qaraganda  umurtqa  harakatlanishidagi  turli  xil  izdan  chiqishlarning 

sababchisi bo‘lish mumkin (11). Qaddi - qomati  buzilgan bolalarda nafas olish va 

qon  aylanishning  fizologik  imkoniyatlari    pasaygan  bo‘ladi,  muvofiq  ravishda 

moslashish reaktsiyalari ham ishdan chiqadi, bu qomatda me’yordan chekinishlar 

mavjud bo‘lgan bolalarning o‘pka va yurak kasaliklariga moyilligini kuchaytiradi.  

Qaddi  -  qomatning  buzilishi  bolalarda    ko‘pincha  uning  anatomik  va  fiziologik 

---

5 

 

jihatdan  shakillanish  sharoitlari  talabga  javob  bermagan  xolatlarda  yuz  beradi. 

Bolaning  qomatini  belgilovchi  anatomik  omillarga  umurtqaning  shakli,  tananing 

oldingi o‘rta o‘qiga nisbatan uning joylashuvi, fizologik egiluvchanligining yaqqol 

ko‘zga tashlanishi, tosning og‘ishi burchagidan shakliy nuqsonlarining mavjudligi 

va x.k. kiradi (15). Inson qomatiga ta’sir qo‘rsatuvchi, uning to‘g‘ri shakillanishi 

uchun zarur sharoit yaratuvchi fiziologik omillar sirasiga harakat ko‘nikmalari va 

statik  (to‘la)  reaktsiyalarining,  individual  rivojlanish  sur’ati  hamda  xsusiyatlari,  

qomat  uchun  maxsus  jismoniy  mashqlardan  amaliy  ta’sir  ko‘rsatuvchi  vositalar 

sifatida  foydalanish  va  ularning  qo‘llashning  muntazamligi,  shuningdek, 

ko‘zg‘alish  hamda  tormozlanish  asab  jarayonlarining  o‘zaro  muvofiqligi  kabilar 

kiradi.  (28).    Shu  sababdan  bola  qaddi  -    qomati  anatomik  omillarning  nisbiy 

barqarorligiga  qaramay,  o‘zgarib  ketishi  mumkin.    U  maxsus  tashkil  qilingan 

jismoniy  mashg‘ulotlar  jarayonida  yaxshilanishi  ham,  stereotiplar  buzilgan 

hollarda,  masalan  kun  tartibning  o‘zgarishi,  maktabga  borish,  jinsiy  etishi  bilan 

bog‘liq  ravishda  yomonlashishi  ham  mumkin.  Qaddi  -  qomatning  nuqsonlari 

umurtqadagi  kasallik emas, balki uni shakllantiruvchi sharoitlar keltirib chiqargan 

bo‘lsa, u holda bu kasallik deb qaralmaydi. Biroq qaddi - qomatdagi kamchiliklar 

o‘sib  kelayotgan  bola  organizmga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi,  boshqa  patalogik 

omillarning nomoyon bo‘lishi uchun sharoit yaratadi,  ichki a’zolarning me’yorda 

faoliyati  uchun  noqulay  vaziyatlar  yuzaga  keltiradi.  Shu  tufayli  ham  nuqsonli 

qaddi-qomat ichki a’zolarda surunkali kasalliklari bo‘lgan bolalarda ko‘p uchraydi. 

Bir  qator  kasalliklarning  oldini  olish  uchun  avval  qaddi-qomatdagi  nuqsonlarni  

bartaraf  etish  zarur.  Bugungi  kungacha  qomatdagi  nuqsonlarni  dars  vaqtida 

qo‘llaniladigan  jismoniy  tarbiya  vositalari  bilan  yo‘qatish  usullari,  garchi  so‘ngi 

yillarda  maskur  yo‘nalishda  anchagina  ishlar  yuzaga  kelgan  bo‘lsada,  etarlicha 

to‘liq ishlab chiqilgan emas.  Shu sababli bu muammo hal etilishi jismoniy  tarbiya  

bo‘yicha ta’lim  jarayonini takomillashtirishda ancha dolzarb hisoblanadi.