Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

2.1-rasm. Struktura turlari (sxemasi) a) notekis donador; b) tekis donador. 
Magmatik jinslar asosan massiv teksturaga ega bo’lib, o’ta yuqori zichlikka ega bo’lganligi 
sababli  mustah’kam,  sovuqqa  chidamli,  suv  shimuvchanligi  juda  kam  bo’ladi.  Ularning 
siqilishga mustah’kamligi 100-300 MPa, o’rtacha zichligi 2600-3000 kgm
3
, suv shimuvchanligi 
1% kam (h’ajmiga nisbatan), issiq o’tkazuvchanlik koeffitsienti 3 Vt (m
.0
S) atrofida bo’ladi. 
Cho’kindi  tog’  jinslari.  Cho’kindi  jinslar  magmatik  va  boshqa  jinslarning  nurashi, 
emirilishi,  kimyoviy  o’zgarishlari  va  o’simliklar  chirishi  natijasida  h’osil  bo’lgan.  Cho’kindi 
jinslar  tarkibi  va  h’osil  bo’lishi  xarakteriga  ko’ra  mexanik,  kimyoviy  va  orgonogen  turlarga 
bo’linadi. 
Mexanik  cho’kindilarga  giltuproq,  qum,  shag’al  singari  sochiluvchan  jinslar, 
konglomeratlar,  brekchinlar  va  qumtosh  singari  tsementlangan  jinslar  kiradi.  Bu  cho’kindilar 
suv, shamol, muz ko’chkilari yordamida bir joydan ikkinchi joyga ko’chishi mumkin. Kimyoviy 
cho’kindilar  (gips,  dolomit,  magnezit  va  boshqalar)  tog’  jinslarining  kimyoviy  o’zgarishlari 
natijasida h’osil bo’lib, suv vositasida eritma h’olda ko’chgan bo’ladi. 
Orgonogen  cho’kindilar  o’simliklar,  suv  o’tlari,  h’ayvonot  dunyosi  chirishidan  h’osil 
bo’lgan. Ularga bo’r, chig’anoqli oh’aktoshlar, diatomitlar va boshqalar kiradi. Cho’kindi jinslar 

---

nisbatan  g’ovak  strukturaga  ega  bo’lishi  sababli  mustah’kamligi  kam,  bazilari  suvda  eruvchan 
(gips, oh’ak) bo’ladi. 
Cho’kindi  jinslarni  h’osil qiluvchi minerallarga kvarts, karbonatlar, giltuproqli  minerallar, 
sulfatlar guruxlari kiradi. 
Kvarts guruxiga opal, xaltsedon va cho’kindi kvarts kiradi. 
Opal  (SiO
2
.
nH
2
O)-amorf  mineral  bo’lib,  tarkibida  2-14%  (34%  gacha)  suv  bog’langan. 
Zichligi 1,9-2,5 gsm
3
, qattiqligi 5-6, rangi oq, sariq, h’avo rang yoki qora bo’lishi mumkin. 
Xaltsedon  (SiO
2
)  tolasimon  yoki  yopiq  kristalli  kvarts  turi  bo’lib,  oq,  kulrang,  och  sariq, 
qo’ng’ir, yashil ranglidir. Zichligi 2,6 gsm
3
, qattiqligi 6.