Ҳайдаров А.Ҳ. Ааналог ва ракамли электроника
58
Иккинчи элемент - микросхема сериясини билдирувчи учта рақам
(000 дан 999 гача).
Учинчи элемент — ИС вазифасидан келиб чиқиб, унинг кўриниши ва
кичик гуруҳини англатади.
Тўртинчи элемент — шу сериядаги микросхеманинг шартли рақами
(номери).
Операцион кучайтиргичлар
Аналог
интеграл
микросхемалардан
ҳозирги
кунда
энг
кўп
фойдаланиладиган операцион кучайтиргичлар (ОК) ҳисобланади. Чунки
ОКлар асосида турли чизиқли, ночизиқли аналог ва рақамли
электрон
қурилмалар ясалади.
Умумий маълумотлар. Операцион кучайтиргич (ОК) – бу кучланиш
бўйича юқори кучайтириш коэффициенти (10
4
÷10
6
), юқори кириш (10
4
10
7
Ом) ва кичик чиқиш (0,1÷1 кОм) қаршиликларига эга бўлган ўзгармас ток
кучайтиргичи. ОК иккита кириш ва битта чиқишга эга. Чиқиш ва
киришдаги
сигналларнинг
қутбига
кўра
киришларнинг
бири
инверслайдиган
(“-”
ишораси
билан
белгиланади),
иккинчиси
–
инверсламайдиган (“+”ишораси билан белгиланади) деб аталади.
ОКнинг шартли белгиси 2
а, б - расмда келтирилган. Манба
қийматлари бир – бирига тенг, лекин умумий шинага нисбатан ишоралари
тескари бўлган иккита манбадан таъминланади. Бу
билан кириш сигнали
мавжуд бўлмаганда чиқишда ноль потенциал таъминланади ва чиқишда ҳам
мусбат, ҳам манфий сигнал олиш имконияти юзага келади. Реал ОКларда
кучланиш манбаи қиймати ±3 В ÷ ±18 В оралиғида ётади. Сигнал умумий
шинага уланган симметрик сигнал манбаидан 1 ва 2 киришларга, ёки иккита
алоҳида
манбалардан
узатилиши
мумкин.
Бу
киришлардан
бири
инверслайдиган
кириш
ва
умумий
шинага,
иккинчиси
эса
–
инверсламайдиган кириш ва умумий шинага уланади.
а) б)
2 – расм.
ОК доим тескари алоқа занжирлари билан қамраб олинаган бўлади.
Тескари алоқа занжири турига кўра ОК аналог сигналлар устидан турли
амалларни (операцияларни) бажариши мумкин. Бундай амалларга йиғинди
олиш, интеграллаш, дифференциаллаш,
солиштириш, логарифмлаш ва
бошқалар киради. Шунинг учун бундай кучайтиргичлар –
операцион деб
аталади.
Ҳайдаров А.Ҳ. Ааналог ва ракамли электроника
59
Операцион кучайтиргич (ОК) кучланиш бўйича сезиларли катта
кучайтириш коэффициентили тўғридан-тўғри кучайтиришли кўп каскадли
ўзгармас ток кучайтиргичи ҳисобланади.
ОКнинг
авфзалликлари
ОКга
нисбатан
турли
функционал
қурилмаларнинг кўрсаткичлари фақат ОК таркибига киритилган ва Окнинг
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
тескари
алоқа
занжирлари
элементлари
параметрлари орқали аниқланишидир.
Дастлаб ОК аналог ҳисоблаш машиналарида қўшиш, айириш,
масштаблаш, дифференциялаш ва бошқа математик амалларни бажариш
учун
мўлжалланган.
Замонавий
ОКлар
схемотехник
бажарилиши,
параметрлари ва қўлланиш мақсади бўйича ажратилади.
Схемотехник бажарилиши бўйича кучайтиргичлар
дифференциал ва
инверс киришларли ОКларга бўлинади, бунда ОКлар сигналларни ҳам қайта
ўзгартиришли,
ҳам
қайта
ўзгартиришсиз
бўлиши
мумкин.
ОКда
сигналларни қайта ўзгартириш турли модуляция турлари (бир каррали,
икки каррали, бошқарувчи генераторлар орқали) ёрдамида
амалга
оширилади.
ОКнинг барча памаметрлари бир неча синфларга бўлинади ва ҳар бир
ОК тури фақат бир синфга таалуқли бўлган параметрларга эга бўлади, яъни
ОКлар мавжуд параметрлари орқали махсуслаштирилган.
Қўлланилиш соҳалари бўйича ОКлар умумий қўлланиладиган, махсус,
прецизион, ўлчаш, тезкор, кенг оралиқли ва бошқа турларга ажратилади.
Интеграл ОКлар ҳам кучланиш орқали бошқариладиган стабил кучланиш ва
ўзгармас ток манбалари сифатида, ҳам кучланиш қайтаргичлари сифатида
қўлланилади. Улар асосида турли интеграторлар, дифференциаторлар ва
сумматорлар
қурилади.
Кўпайтириш,
бўлиш,
логорифмлаш,
антилогорифмлаш, айириш схемалари ҳам
интеграл ОКлар асосида
қурилади.
Турли
функционал
ўзгартиргичлар,
сигналларни
сиқиш
схемалари,
турли детекторлар, компараторлар, гармоник ва релаксацион
генераторлар, гираторлар, актив фильтрлар интеграл ОКлар асосида
бажарилади.
Электрон аппаратурани интеграл асосида қуришда
интеграл Оклар
хоссаларидан самарали фойдаланиш
учун уларнинг ички тузилишини,
параметрларини ва характеристикаларини билиш зарур бўлади.
Операцион кучайтиргич (ОК) кучланиш бўйича сезиларли катта
кучайтириш коэффициентили тўғридан-тўғри кучайтиришли кўп каскадли
ўзгармас ток кучайтиргичи ҳисобланади.
ОКнинг
авфзалликлари
ОКга
нисбатан
турли
функционал
қурилмаларнинг кўрсаткичлари фақат ОК таркибига киритилган ва Окнинг
ўзига
боғлиқ
бўлмаган
тескари
алоқа
занжирлари
элементлари
параметрлари орқали аниқланишидир.
Дастлаб ОК аналог ҳисоблаш машиналарида қўшиш, айириш,
масштаблаш, дифференциялаш ва бошқа математик амалларни бажариш
Ҳайдаров А.Ҳ. Ааналог ва ракамли электроника
60
учун
мўлжалланган.
Замонавий
ОКлар
схемотехник
бажарилиши,
параметрлари ва қўлланиш мақсади бўйича ажратилади.
Схемотехник бажарилиши бўйича кучайтиргичлар дифференциал ва
инверс киришларли ОКларга бўлинади, бунда ОКлар сигналларни ҳам қайта
ўзгартиришли,
ҳам
қайта
ўзгартиришсиз
бўлиши
мумкин.
ОКда
сигналларни қайта ўзгартириш турли модуляция турлари (бир каррали,
икки каррали, бошқарувчи генераторлар орқали) ёрдамида амалга
оширилади.
ОКнинг барча памаметрлари бир неча синфларга бўлинади ва ҳар бир
ОК тури фақат бир синфга таалуқли бўлган параметрларга эга бўлади, яъни
ОКлар мавжуд параметрлари орқали махсуслаштирилган.
Қўлланилиш соҳалари бўйича ОКлар умумий қўлланиладиган, махсус,
прецизион, ўлчаш, тезкор, кенг оралиқли ва бошқа турларга ажратилади.
Интеграл ОКлар ҳам кучланиш орқали бошқариладиган стабил кучланиш ва
ўзгармас ток манбалари сифатида, ҳам кучланиш қайтаргичлари сифатида
қўлланилади. Улар асосида турли интеграторлар, дифференциаторлар ва
сумматорлар
қурилади.
Кўпайтириш,
бўлиш,
логорифмлаш,
антилогорифмлаш, айириш схемалари ҳам интеграл ОКлар асосида
қурилади.
Турли
функционал
ўзгартиргичлар,
сигналларни
сиқиш
схемалари, турли детекторлар, компараторлар, гармоник ва релаксацион
генераторлар, гираторлар, актив фильтрлар интеграл ОКлар асосида
бажарилади.
Электрон аппаратурани интеграл асосида қуришда интеграл Оклар
хоссаларидан самарали фойдаланиш учун уларнинг ички тузилишини,
параметрларини ва характеристикаларини билиш зарур бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
