Microsoft Word aktiv va passiv êèòîáè

v) Bank aktivlari riskka tortilgan miqdorini oʻzgarish omili.
Bu omilni muhim nazariy va amaliy ahamiyatga ega ekanligini shundan 
ham bilsa boʻladiki, xalqaro Bazel andozalari boʻyicha jami kapitalni ham, asosiy 
kapitalni ham yetarlilik darajasi aktivlar riskka tortilgan miqdoriga nisbatan 
belgilangan.
Mazkur andozalarni amaliyotga joriy qilingunga qadar tijorat banklari 
toʻlovga qobilligini asosiy koʻrsatkichi sifatida ular mijozlar oldidagi 
majburiyatlarini bajara olish imkoniyati eʻtiborga olinar edi. Unga muvofiq, bank 
mijozni, asosan muddatsiz depozitlari boʻyicha qoʻygan talablarini shu zahoti 
bajara olish imkoniyatiga ega boʻlishi zarur edi. Albatta, ushbu koʻrsatkich hozirgi 
kunda ham oʻzining dolzarbligini saqlab turibdi, lekin banklar iqtisodiy jihatdan 
inqirozga tushib qolishini asosiy omillari sifatida ularni aktiv operatsiyalari 
tarkibida riskka tortilgan aktivlari darajasini holatiga qarab aniqlanishi muhim 
koʻrsatkich boʻlib qoldi.
Mulohaza oʻrnida taʻkidlash lozimki, xalqaro bank amaliyotida tijorat 
banklari iqtisodiy jihatdan bankrotlikka uchramasliklari uchun qancha miqdorda 
kapital mablagʻi zarur boʻladi, degan savolga aniq javob mavjud emas. Chunki, 
katta miqdorda kapitalga ega boʻlgan Yaponiya, Gʻarbiy Yevropa mamlakatlarda 
koʻzga koʻringan banklar iqtisodiy jihatdan tanazzulga yuz tutganligi tarixdan 
maʻlum. Demak, Bazel andozalariga koʻra bank kapitalini yetarliligi tijorat 
banklari riskka tortilgan aktivlarini sifatiga bogʻliqligi mantiqan toʻgʻri. Yaʻni, 
riskka tortilgan aktivlarni sifati qanchalik yomon boʻlsa, bank kapitalini miqdori 
ham shunga nisbatan yuqori boʻlishi va tegishli zahiralarni yaratish lozim, va 
aksincha. 
g) Bank kapitali yetarliligi sharoitida uning likvidliligini taʻminlash 
uchun zarur boʻlgan likvidli aktivlar mavjudligi omili
. 
Ushbu omilning ahamiyati shundaki, ayrim tijorat banklari yuqori foyda 
olish maqsadida resurslarni, shu jumladan, kapitalni asosiy qismini yuqori riskli 
aktiv operatsiyalarga yoʻnaltiradilar. Bunday sharoitda banklar likvidliligi xavf 
ostida qoladi. Shuning uchun, bank aktivlari tarkibida uning likvidliligini 

---

138 
taʻminlash maqsadida maʻlum miqdordagi likvidli aktivlarni saqlab turish 
maqsadga muvofiqdir. Xalqaro Bazel qoʻmitasini kapital yetarliligiga qoʻyilgan
yangi talablarini jadvalda koʻrishimiz mumkin: