Microsoft Word Abduraxmonova Dinora Maqola

Keywords: International Program (PISA), PISA, Competence, Ability, Professional Skills, Student Reading Literacy, Mathematical Literacy and Science Literacy, Social Competence, Special Competence.

Hozirgi kunda kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS nima uchun zarur bo'lib qoldi. Bu savolga javob berish uchun "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"ning asosiy tarkibiy qismlariga e'tibor qaratish lozim. Ya'ni ta'lim tizimi, shaxs, davlat va jamiyat, fan va ishlab chiqarishdan iborat bo'lgan milliy modelning ayrim qismlaridagi ulkan o'zgarishlar, xususan, davlat va jamiyatning tubdan o'zgarishi, hayotimizga kirib kelgan axborot-kommunikatsion vositalar, fanning eng so'nggi yutuqlariga asoslangan zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalari va oldingi yoshlardan tubdan farq qiluvchi o'zgacha fikrlovchi yoshlarning vujudga kelganliklarini aytish mumkin.
Undan tashqari, butun dunyoda bo'layotgan ta'lim sohasidagi islohotlar ham, xususan Janubiy-sharqiy Osiyo davlatlari, Yevropa va Amerika qit'asidagi 10-15 yildan buyon amalga oshirilayotgan ta'limiy islohotlarni keltirish mumkin. Masalan, har uch yilda maktab o'quvchilarining o'zlashtirishini baholash bo'yicha Xalqaro dastur (PISA) jahon mamlakatlari ta'lim tizimi sifatini o'rganib chiqadi. PISA (Programme for International Student Assessment) dasturining maqsadi 15-16 yoshli o'quvchilarning maktabda berilayotgan ta'limni qay darajada o'zlashtirayotgani va ularni inson faoliyatining turli sohalarida qo'llay bilishini tadqiq etishdan iborat. PISA dasturi bo'yicha mutaxassislar tomonidan 15-16 yoshli o'quvchilarning o'qish savodxonligi, matematik savodxonligi va tabiiy- ilmiy savodxonligi sinovdan o'tkaziladi.
Bozor munosabatlari sharoitida mehnat bozorida ustuvor o'rin egallagan kuchli raqobatga bardoshli bo'lish har bir mutaxassisdan kasbiy kompetentlikka ega bo'lish, uni izchil ravishda oshirib borishni taqozo etmoqda.
"Kompetentlik" (ingl. "competence" - "qobiliyat") - faoliyatda nazariy bilimlardan samarali foydalanish, yuqori darajadagi kasbiy malaka, mahorat va iqtidorni namoyon eta olish "Kompetentlik" tushunchasi ta'lim sohasiga psixologik ilmiy izlanishlar natijasida kirib kelgan. Psixologik nuqtai nazardan kompetentlik "noan'anaviy vaziyatlar, kutilmagan hollarda mutaxassisning o'zini qanday tutishi, muloqotga kirishishi, raqiblar bilan o'zaro munosabatlarda yangi yo'l tutishi, noaniq vazifalarni bajarishda, ziddiyatlarga to'la ma'lumotlardan foydalanishda, izchil rivojlanib boruvchi va murakkab jarayonlarda harakatlanish rejasiga egalik"ni anglatadi. ¹
Kasbiy kompetentlik-mutaxassis tomonidan kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalarning egallanishi va ularni amalda yuqori darajada qo'llay olinishi. Kasbiy kompetentlik mutaxassis tomonidan alohida bilim, malakalarning egallanishini emas, balki har bir mustaqil yo'nalish bo'yicha integrativ bilimlar va harakatlarning o'zlashtiri-lishini nazarda tutadi. Shuningdek, kompetensiya mutaxassislik bilimlarini doimo boyitib borishni, yangi axborotlarni o'rga-nishni, muhim ijtimoiy talablarni anglay olishni, yangi ma'lumotlarni izlab topish, ularni qayta ishlash va o'z faoliyatida qo'llay bilishni taqozo etadi.
Kasbiy kompetentlik quyidagi holatlarda yaqqol namoyon bo'ladi:

• 
  murakkab jarayonlarda;
  
• 
  noaniq vazifalarni bajarishda;
  
• 
  bir-biriga zid ma'lumotlardan foydalanishda;
  
• 
  kutilmagan vaziyatda harakat rejasiga ega bo'la olishda Kasbiy kompetensiyaga ega mutaxassis:
  
• 
  o'z bilimlarini izchil boyitib boradi;
  
• 
  yangi axborotlarni o'zlashtiradi;
  
• 
  davr talablarini chuqur anglaydi;
  
• 
  yangi bilimlarni izlab topadi;
  
• 
  ularni qayta ishlaydi va o'z amaliy faoliyatida samarali qo'llaydi. Kasbiy kompetentlik sifatlari ular negizida quyidagi sifatlar aks etadi: