Microsoft Word Abdullayeva Z



Download 221,51 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/5
Sana15.01.2022
Hajmi221,51 Kb.
#370633
TuriReferat
1   2   3   4   5
Bog'liq
ozbek tilida fel yasalishi va uning strukturasi

ishchi, ishla, ishxona

 kabi. 


Tojik  tilidan  o‘zlashgan  ayrim  so‘z  yasovchilargina  so‘z  yasalish  asosiga  uning 

oldidan  qo‘shiladi: 



noto‘g‘ri,  serharakat,  kamgap

  kabi.  Lekin  bu  hol  yasama 

so‘zning  ma’no  yoki  boshqa  xususiyatiga  ta’sir  etmaydi.  Shuning  uchun  ularni 

alohida tahlil etishning hojati yo‘q. 

Har  qanday  yasama  so‘zda  so‘z  yasalish  asosi  bitta  bo‘lganidek,  so‘z 

yasovchi ham bitta bo‘ladi: 



ishla, xo‘rla, terla, tepkila, kechik, kengay

Ko‘rdikki,  so‘z  yasovchi  vazifasida  affiks,  affiksoid  qo‘llanadi.  Rus 



tilshunosligida  so‘z  yasovchilarning  barcha  turlari  uchun  umumlashtiruvchi 

«slovoobrazovateln y  formant»  termini  qo‘llanadi.  O‘zbek  tili  so‘z  yasovchilariga 

?

nisbatan  ham,  o‘rni  bilan,  umumlashtiruvchi  «formant»  so‘zini  (so‘z  yasovchi 



formant terminini) qo‘llash mumkin. 

Har  qanday  yasama  so‘zning  tarkibi  ikki  qismdan  –  so‘z  yasalish  asosi  va 

so‘z  yasovchidan  iborat  bo‘lishini  bilamiz.  Yangi  so‘z  yasashda  doim  shu  ikki 

komponent  ishtirok  etishi  sababli  ayrim  ishlarda,  ayniqsa,  rus  tiliga  oid  ishlarda, 

so‘z  yasalish  asosi  ham  so‘z  yasovchi,  «yasovchi»  deyilaveradi.  O‘zbek 

tilshunosligida  bu  haqda  A.Berdialiyev  «O‘zbek  tilida  so‘z  yasovchi  qo‘shma 

affikslar»  nomli  nomzodlik  dissertatsiyasida,  jumladan,  quyidagicha  fikrni 

bildiradi:  «…  o‘zbek  tilida  affiksal  so‘z  yasalishi  sohasida  yasovchi  element  deb, 

odatda faqat affiksning o‘zi qarab kelingan, o‘zak-negiz yasovchi element sifatida 

qaralmagan,  shunga  ko‘ra  u  semantik  jihatdan  keng  tahlil  qilinmagan,  holbuki, 

masalan, 

ipakchi

  so‘zining  har  ikki  elementi  ham  yasovchilardir… 



ipakchi

  so‘zi 


ipak

 va 


–chi

 elementlaridan hosil qilingan»

1



                                                        



1

 A.Berdialiyev. O‘zbek tilida so‘z yasovchi qo‘shma affikslar. Filol. fan. nomz. …diss. avtoref. –Toshkent, 1970. –

B.12. 



So‘z  yasalishida  ikki  qism  –  so‘z  yasalish  asosi  va  so‘z  yasovchi  ishtirok 

etishi,  yasama  so‘z  shu  ikki  qismning  birikishidan  hosil  bo‘lishi  to‘g‘ri.  Lekin 

faqat  shunga  asoslanib,  mohiyatan  bir-biridan  farqli  bo‘lgan  so‘z  yasalish 

birliklarini  (so‘z  yasalish  asosi  va  so‘z  yasovchini)  bir  xil  nom  bilan,  ya’ni  «so‘z 

yasovchi»  deb  atash  hech  bir  jihatdan  maqbul  emas.  So‘z  yasalishida  ishtirok 

etuvchi  bu  ikki  komponent  ma’nosi,  vazifasi  va  boshqa  xususiyatlari  bilan  bir-

biridan  farqlanadi.  Shunga  ko‘ra,  bularning  har  birini,  o‘z  ma’no  va  vazifasi 

asosida, alohida nom bilan atash lozim.  

«So‘z  yasalish  asosi»  termini  yasama  so‘zning  shu  komponentini  umumiy 

xususiyatiga  ko‘ra  ataydi.  Bunda  uning  material  jihatdan  qanday  birlik  ekani  aks 

etmaydi.  Masalan, 

terim

  so‘zining 



ter

  qismi  (yasama  so‘zning  tarkibiy  qismi 

sifatida)  so‘z  yasalish  asosi,  material  qism  sifatida  –  leksema,  tub  so‘z,  fe’l. 

Terimchi

  so‘zining 



terim

  qismi  –  so‘z  yasalish  asosi,  material  qism  sifatida  – 

yasama so‘z, ot. 

«So‘z  yasovchi»  termini  ham  yasama  so‘zning  ikkinchi  tarkibiy  qismini 

umumiy  (asosiy)  xususiyatiga  ko‘ra  ataydi  va  bu  nomda  uning  material  jihatdan 

qanday  birlik  ekani  aks  etmaydi.  Masalan, 




Download 221,51 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish