Microsoft Word aa mundarija lotin yangi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

31 
II. BOB. TA’LIM JARAYONIDA NOMSHUNOSLIK 
II.1. Oliy Ta’lim sohasida nomshunoslikning o‘rganilishi 

  
Onomastika – yunoncha 
onomastike
– so‘zidan olingan bo‘lib,
“nom 
qo‘yish san’ati”
degan ma’noni bildiradi. Hozirgi vaqtda bu termin ikki 
ma’noda qo‘llaniladi: 
1. Ma’lum bir til, xalq tarkibida qo‘llangan barcha atoqli otlarning 
yig‘indisi. 
2. Atoqli otlar, ularning shakllanishi va o‘ziga xos xususiyatlarini 
o‘rganuvchi tilshunoslik sohasi
18
. 
XX asrning 60-70 yillarida o‘zbek tilshunosligida bir qator ilmiy 
yo‘nalishlar paydo bo‘ldi. Masalan: eksperimental fonetika, fonologiya, 
morfonologiya, frazeologiya, stilistika (uslubshunoslik), nutq madaniyati, 
ijtimoiy tilshunoslik (sotsiolingvistika), areal lingvistika, lingvostatistika kabilar. 
O‘zbek onomastikasi ham o‘sha davrlarda vujudga kelgan tilshunoslikning 
yangi sohalaridan biri sanaladi.
O‘zbek onomastikasi (nomshunosligi) o‘tgan asrning ikkinchi yarmidan 
boshlab tilshunoslikning eng rivojlangan sohalaridan biriga aylandi. O‘zbek 
nomshunosligi bo‘yicha olib borilgan keng ko‘lamli tadqiqotlar o‘zbek 
onomastikasi sohasini bir qator monografiyalar, risolalar, izohli lug‘atlar, ko‘p 
sonli ilmiy maqolalar, nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalari bilan boyitdi
19
.
Shu sababli mamlakatimiz oliy o‘quv yurtlarining gumanitar yo‘nalishlarida 
nomshunoslikning o‘rganilishi bo‘yicha tanlama fanlarni o‘qitish yo‘lga 
qo‘yildi. Bu tanlama fan yoshlarga tilshunoslikda va uning hozirda jadal 
rivojlanayotgan sohasi nomshunoslik bo‘yicha qilinayotgan yangiliklar haqida 
qimmatli fikrlarni berishga harakat qiladi.
“O‘zbek onomastikasi masalalari” tanlanma fanini o‘rganish uchun
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning “Yuksak ma’naviyat - yengilmas 
kuch” asarida bildirilgan quyidagi fikr-mulohazalar asosiy dasturilamal bo‘lib 
xizmat qiladi: “Bugungi kunda yoshlarimiz yurtimizning ko‘cha va xiyobonlari, 
18
Бегматов Э., Улуқов Н. Ўзбек ономастикаси терминларининг изоҳли луғати. – Наманган, 2006. – Б. 60. 
19
Бу ҳақда қаранг: Бегматов Э., Улуқов Н. Ўзбек ономастикаси. Библиографик кўрсаткич (Х1Х аср 
охиридан – 2008 йилгача эълон қилинган ишлар олинган). – Наманган, 2008. – 168 б.

---

32 
metro va avtobus bekatlari, katta-katta maydonlar, binolarni bezab turgan 
o‘zbekcha nomlar, shior va lavhalarni ko‘rib bularning barchasini odatiy bir hol 
sifatida qabul qiladi. Vaholanki, yaqin tariximizda bu manzara butunlay 
boshqacha ko‘rinishga ega edi. Birgina Toshkent shahridagi ko‘chalarning 
nomlarini o‘qib, beixtiyor qaysi mamlakatda yurganingizni bilmay qolar 
edingiz:
Marks, Engels, Lunacharskiy, Kirov, Voroshilov, Lopatin
va hokazo. 
Shunisi ajablanarliki, bolsheviklar partiyasining dohiylari bo‘lmish bu 
insonlarning birortasi ham umrida yurtimizga qadam qo‘ymagan, bizning 
tariximiz va qadriyatlarimizga mutlaqo aloqasi bo‘lmagan kimsalar edi. Yoki 
shahardagi aksariyat turarjoy mavzelari 
“S-1”, “S-2”, “S-15”
degan, odamda 
hech qanday his-tuyg‘u, xotira uyg‘otmaydigan mavhum nomlar bilan atab 
kelinganini eslaylik.
Bularning barchasi zamirida odamzotni tarixiy xotira, vatan tuyg‘usidan 
judo qilishga qaratilgan g‘arazli intilishlar mujassam ekanini anglash, tushunish 
qiyin emas.
Holbuki, ajdodlarimiz o‘zlari yashaydigan mahalla, shahar va qishloqlar, 
xiyobonlarga nom tanlashga juda katta e’tibor bergan. Misol uchun, 
Toshkentning o‘n ikki darvozasiga berilgan chuqur ma’noli, go‘zal nomlarni 
olaylik.