Microsoft Word 4-китоб ёшлар конф 2017 май

“Таълим, фан ва ишлаб чиқариш интеграциясида интеллектуал салоҳиятли ёшлар 
мамалакат тараққиётининг муҳим омили” конференция материаллари. 
194 
“Албатта, таълим – тарбия - онг махсули, лекин айни вақтда онг даражаси 
ва 
унинг 
ривожини 
ҳам 
белгилайдиган, 
яъни 
халқ 
маънавиятини 
шакллантирадиган ва бойитадиган энг муҳим омилдир. Бинобарин таълим-
тарбия тизимини ва шу асосда онгли ўзгартирмасдан туриб, маънавиятни 
ривожлантириб бўлмайди”. 
1
“Энг муҳими, юртимизда моддий ва маънавий жараёнларнинг ўзаро 
мутаносиб тарзда ривожлантирилаётгани сиёсий-ижтимоий барқарорлик ва 
тараққиётнинг мустаҳкам гарови бўлиб хизмат қилмоқда”.
2 
Турк ҳоқонлигининг ташкил топиши 
Муслимов Шерзод СамИСИ 1 сон академик лицей ўқитувчиси 
 
VI асрнинг ўрталарига келиб Олтой, Еттисув ва Марказий Осиёдаги турки 
қабилалар ва халқлар бирлашиб катта турк ҳоқонлиги давлатини ташкил 
қилдилар. Лекин бундай туркий халқлар ва уларнинг давлатга уюшуви VI 
асрнинг ўрталарига қадар бўлмаган, деган хулоса келиб чиқмаслиги керак. 
И.Бичурин, 
Н.Гумилев 
ва 
бошқа 
туркшунос 
олимларнинг 
берган 
маълумотларига кўра, энг қадимги туркий забон халқ хитой солномаларида 
милоддан аввалги 1956 йилдан бошлаб тилга олинади. Фақат бу халқлар 
«Турк» номи билан эмас, балки «Хун», «Хунлар» деб аталганлар. Турк сўзи 
милоднинг V асрдан бошлаб учрайди. Хунлар туркий халқларнинг аждодлари 
бўлиб жуда бой ва қадимий тарихга эгадирлар. Хунлар Марказий Осиё 
денгизи бўйлари ҳамда Шимолий Кавказ ва Ғарбий Европа ерларигача 
чўзилган ҳудудларда яшаганлар.
1
Турк сўзининг биринчи марта тилга олиниши 542 йилга тўғри келади. Ёзма 
манбаларда у турлича аталган: хитой манбаларида «туқдус», форс тилидаги 
манбаларда «турк», битиктошларда сақланиб қолган ёзувларга қараганда бу 
халқ ўзини турк деб атаган. «Турк» атамаси (кучли, бақувват) дастлаб этник 
маънога эга эмас, ижтимоий маънога эга бўлган. Ашина уруғи унга бўйсинган 
ва лекин қариндош бўлган халқлар янги давлат бирлашмасининг ўзагини 
ташкил этган қабилаларнинг ҳарбий зодагонлари шундай аталган эди. 
Кейинчалик, улкан қабилалар иттифоқини ва унга итоат қилган халқларни турк 
деб атай бошлаганлар. Қабиланинг эски номи ашина ҳукмронлик қилувчи 
сулола номи бўлиб қолган.
2
Бу даврда минтақадаги сиёсий манзарани тўлиқ 
тасаввур қилиш учун қуйидагиларни эслаш кифоя бўлади. Шарқий Туркистон, 
Фарғона, Суғлиёна, Хоразм, Бақтрия, Шимолий Ҳиндистон ва Шарқий Эронни 
ўз ичига олган ҳудудда эфталитлар, ҳозирги Мўғулистон ва қисман Шимолий 
Хитой устидан эса Жўжан хонлиги ҳукмронлик қилиб келди. Мўғулистон, 
Олтойнинг жануб томонига Ашина сулоласи ҳатта-ҳаракатлари туфайли 
сиёсий жараён юксалиш йўлига киради. Бундан ташқари замонавий 
тушунчадаги Хитойнинг шимолий қисмида Вэй (Юан-Вэй) сулоласи (386-
1
Каримов И.А “Юксак маънавият – енгилмас куч”., Тошкент., 2008 йил., 61 бет 
22
Каримов И.А “Юксак маънавият – енгилмас куч”., Тошкент., 2008 йил., 70 бет.
1
Маҳмудов Қ. Туркий ҳоқонликлар. «Турон тарихи». Тўплам. Т. 1992, 30-бет. 
2
Алимова Д.А. Ўзбек давлатчилиги тарихи очерклари. «Шарқ», Т. 2001. 44-бет. 

---