Microsoft Word 33-variant doc

3. Iqtisodiy geografik rayonlashtirish   

Iqtisodiy rayon, iqtisodiygeografik rayon — tabiiy va iqtisodiy sharoitlari bir xil va xalq 

xoʻjaligi  tarixan  tarkib  topgan,  ixtisoslashgan  ishlab  chiqarishga  ega  boʻlgan  hudud; 

mamlakatning  hududiy-ishlab  chiqarish  maj-muidan  iborat  bir  qismi.  Har  bir  Iqtisodiy  rayon 

oʻzining  yetakchi,  asosiy  xoʻjalik  tarmoqlariga  ega  boʻlib,  bu  tarmoqlar  Iqtisodiy  rayonning 

iqtisodiy  qiyofasini  belgilaydi,  ayni  paytda,  har  bir  Iqtisodiy  rayonda  shu  rayonning  yetakchi 

xoʻjalik  tarmogʻiga  xizmat  qiladigan,  uni  toʻldiradigan  yordamchi  tarmoqlar  ham  boʻladi. 

Iqtisodiy  rayondagi  asosiy  omil  hududiy  ijtimoiy  mehnat  taqsimotidir.  Shu  taqsimot  tufayli 

ayrim rayonlar  ishlab chiqarishning  maʼlum tarmoklari  boʻyicha  ixtisoslashadi, rayon doirasida 

va  rayonlararo  iqtisodiy  aloqalar  amalga  oshadi.  Ilmiy  jihatdan  toʻgʻri  tashkil  etilgan  Iqtisodiy 

rayonlar xalq xoʻjaligi soqalarini rivojlantirish va uni toʻgʻri boshqarishga yordam beradi, milliy 

xoʻjalik  tizimining  hududiy  tuzilmasini  qulaylashtirishga,  davlatning  mintaqaviy  siyosati 

vazifalarini hal etishga xizmat qiladi. 

Iqtisodiy  rayonga  boʻlish  ishlari  koʻpgina  mamlakatlarda,  shu  jumladan,  AQSH, 

Fransiya,  Germaniya  kabi  rivojlangan  mamlakatlarda  ham  amalga  oshirilgan.  Oʻzbekistonda 

mamlakat hududini Iqtisodiy rayonlarga boʻlish boʻyicha dastlabki ishlar istiqbolni rejalashtirish 

bilan bogʻliq holda Oʻzbekiston FA Iqtiso-diyot intida 60-y.lar boshida amalga oshirilgan. Bunga 

qadar  G.  N.  Cherdansev,  N.  G.  Sapenko,  V.  M.  Chetirkinlarning  ilmiy  ishlarida  respublika 

hududini Iqtisodiy rayonga boʻlish masalalari boʻyicha ayrim qarashlar olgʻa surilgan. 

Keyinchalik,  80-y.lar  boshlarida  Oʻzbekiston  FA  Iqtisodiyot  instituti  va  Ishlab 

chiqaruvchi kuchlarni oʻrganish kengashi tomonidan bu ish davom ettirildi, respublika hududini 

Iqtisodiy  rayon  lashtirishni  takomillashtirish  ishlab  chiqaruvchi  kuchlarni  rivojlantirish  va 

joylashtirishning  uzoq  muddatli  is-tiqbollari  ehtiyojlari,  ilmiy-texni-ka  progressining  kompleks 

dasturini ishlab chiqish bilan bogʻliq holda olib borildi. Iqtisodiy rayon muammolari va uni hal 

qilish boʻyicha takliflar olimlardan S. K. Ziyodullayev, K. N. Bedrinsev va b. asarlarida yoritildi. 

Dastlab,  60-y.lar  oʻrtalarida  respublika  hududi  5  Iqtisodiy  rayonga  ajratilgan  edi 

(Toshkent, Fargʻona, Zarafshon, Quyi Amudaryo, Surxondaryo). 80-y.lar oxiri - 90-y.lar boshida 

respublika  hudu-dida  ishlab  chiqaruvchi  kuchlarni  rivojlantirish  va  joylashtirishda  yuz  bergan 

oʻzgarishlarni  hisobga  olgan  qolda  yangi  Iqtisodiy  rayon  oʻtkazildi  va  Oʻzbekiston  hududi 

takomillashgan  7  Iqtisodiy  rayonga  boʻlindi  (harita-sxemaga  q.).  Bu  rayonlarning  iqtisodiy 

rivojlanishi darajalarining qiyosiy tavsifi jadvalda berilgan.