Microsoft Word \270\270\270darslik elektron tijorat docx

 
13.2.“E-karmon” to‘lov tizimi 
 
Elektron  pul  onlayn-do'konlarda  xaridlarni  amalga  oshirish  uchun  juda 
qulaydir.  Endilikda  elektron  pul  xizmat,  tovarlar  va  o'yin-kulgi  uchun  to'lashning 
asosiy yo'llaridan biri bo'ldi. Birinchi elektron valyutalar va to'lov tizimlari qanday 
paydo bo'lganini hech o'ylab ko'rganmisiz? Bizning dunyomiz bu natijaga qanday 
erishdi?  Elektron  valyutaning  kimligi  nomini  kim  tanitishi  mumkin?  Bugungi 
kunda  sizga  elektron  pul  va  to'lov  tizimlarini  dunyodagi  paydo  bo'lishi  va 
ommalashishi  haqidagi  qiziqarli  hikoya  aytib  beramiz.  Elektron  pullarning  kelib 
chiqishi XX asr boshidan boshlangan. 1918 yilda AQSh Federal zaxira banki pul 
o'tkazmasini  pul  o'tkazmasini  amalga  oshirdi.  Telegraf  o'tkazish  -  bu  pul 
o'tkazmalarini o'tkazish usuli bo'lib, unda mablag'lar banklar o'rtasida kabel orqali 
o'tkazilishi orqali sayyoramizning istalgan burchagiga yuboriladi. Biroq, hali ham 
uzoq  vaqt  dunyo  elektron  pulni  hech  qachon  ko'rmagan.  1972  yilda  Qo'shma 
Shtatlar  yana  o'zlarini  tanitdi:  Mamlakatning  Federal  zaxira  banki  tijorat 
banklarini,  shuningdek,  Milliy  bankni  to'lovlarni  tekshirish  uchun  elektron  tizim 
bilan  ta'minlash  maqsadida  to'lovni  tashkil  etdi.  Shu  bilan  birga,  Yevropa  ham 

---

205 
 
bunday  tizimlarga  ega  bo'ldi.  Barchamizga  ma'lumki,  90-yillarda  "dunyo  bo'ylab 
web" katta mashhurlikka erishdi. Hech shubha yo'qki, bu yangi va o'rganilmagan, 
katta imkoniyatlar yaratgan narsa edi. Va bu imkoniyatlar amalga oshdi: Internetga 
bevosita  aloqador  bo'lgan  yangi  xizmatlar  yaratildi,  internet-do'konlari  paydo 
bo'ldi.  Quyidagi  vaziyatni  tasavvur  qiling:  onlayn  do'konda  mahsulot  topdingiz, 
do'kon boshqa mamlakatda joylashgan. Mahsulotni tez va xavfsiz ravishda qanday 
to'lash kerak? To'liq noyob va xos bir narsa talab qilardi. Qaror juda uzoq davom 
etdi. Birinchi elektron pul 1994 yilda Devid Chaumni ishlab chiqarishni boshladi. 
Deyvid Kaliforniya universiteti kompyuter fanlari va menejmenti doktori. Elektron 
pullarning  chiqarilishi  Devid  Chaum  kompaniyadan  boshlandiDigiCash  ,  u 
asoslanadi.  Birinchi  elektron  faturalar  nomini  oldieCash  .  O'sha  paytda  Amerika 
Qo'shma  Shtatlarining  g'arbiy  qirg'og'ida  joylashgan  hududlarda  sinovdan  o'tgan 
to'lov  tizimi  xuddi  shu  nomni  ko'targan.  Elektron  pul  kiritilgandan  bir  yil  o'tib, 
Amerika  bankiMakr  Wwain  Bancshares  qabul  qilingan  to'lov  tizimieCash  . 
Operatsion  birinchi  yil  yaxshi  natijalarga  erishdi:  1000  foydalanuvchi  va  90  ta 
do'kon. Ammo bugun bu raqamlar juda kulgili ko'rinadi, shunday emasmi? Biroq, 
Devid  Chaumaning  moyilligi  u  ko'rishni  xohlagan  momentumga  erisha  olmadi: 
kompaniyaDogicash  o'zini  bankrot  deb  e'lon  qildi.  Ammo  kompyuter  fanlari 
shifokorlari mutlaqo har bir kishi otasini elektron pul deb atashadi. Kompaniyaning 
bankrotligiDogicash  Uning  kimligi  elektron  to'lov  tizimi  edieCash  ,  yangi  to'lov 
tizimlarining rivojlanishiga va yangi mualliflarning noyob g'oyalariga turtki berdi. 
Kim  10-15  yil  ichida  elektron  tijoratni  odatiy  holga  kelishi  va  haqiqiy  banklar 
darajasida  ko'tarilishi  mumkin  deb  o'ylar  edi?  Bu  biz  innovator  bo'lgan  va 
tarmoqdagi xizmatlarni sotib olish va to'lovlarni amalga oshirishga yordam bergan 
Devid  Chaumga  qarz  bo'lamiz.  To'lov  tizimi  o'rnigaeCash  endi  jahonga  mashhur 
xizmatlar keldiPaypal moneybookers va boshqalar. Sovet Ittifoqi hududi hududida 
afzalroqWebMoney va Yandex.Money.