Microsoft Word \270\270\270darslik elektron tijorat docx

 

---

181 
 
Nazorat savollari: 
1.
 
Internet  magazin,  internet  maydon,  internet  auktsion,  internet  birjalar 
deganda nimani tushunasiz? 
2.
 
Raqamli magazinni tashkil qilish tamoyillari ifodalab bering. 
3.
 
Kraudsorsing va kraudfonding platformalarni qanday izohlaysiz? 
4.
 
Virtual do’kon orqali qanday savdo qilinadi? 
5.
 
Xorijiy mamlakatlarda internet do’konlarining ishlash texnologiyasi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

182 
 
12-BOB. ELEKTRON TIJORATDA ELEKTON 
TO‘LOV TIZIMI 
 
12.1.Elektron to‘lov tizimlari haqida tushuncha 
 
Elektron  to'lov  tizimlari  nima?  Virtual  to'lov  tizimlari  Internet  orqali 
xizmatlar uchun haq to'lash uchun mo'ljallangan. Chunki pul tezda hisob raqamiga 
o'tkaziladi,  bu  usul  katta  kompaniyalar,  mobil  aloqa  operatorlari,  banklar  va 
boshqalar  tomonidan  ishlatiladi.  To'lov  sxemasi  bo'yicha  ular  quyidagilarga 
bo'linadi: kredit  (kredit  kartalari bilan  ishlash);  debitorlik  (raqamli  pul va  chexlar 
bilan  ishlash).  Elektron  valyutalar  haqida  Iqtisodchilarning  va  oddiy  Internet 
foydalanuvchilarining  so'zlaridagi  "  Elektron  pul"Yoki"  EPS".  Tizim  naqd  pul 
emas, balki virtual valyutani qaytaradi. Odamlar pulni tezda bir puldan boshqasiga 
o'tkazadilar.  Agar  so'ralsa,  har  bir  kishi  pul  mablag'lari  va  naqdsiz  mablag'lar 
uchun  elektron  moliyaviy  vositalarni  har  doim  almashtirishi  mumkin.  Internetda 
to'lov  tizimlari  oddiy  holga  aylandi.  Ular,  ayniqsa,  ish  yoki  o'yin-kulgi  uchun 
Internetda  vaqt  sarflaydiganlar  orasida  mashhur.  Kuchlar  va  zaifliklar  Elektron 
to'lov  tizimlaridan  foydalangan  holda,  shaxs  quyidagi  imtiyozlarni  oladi:  tovarlar 
sotib  olish  tezligi  va  boshqa  operatsiyalar;  ushbu  do'konlarga  nisbatan  kam 
komissiya;  elektron  pulni  ochish  qulayligi;  daromad  va  xarajatlaringiz  ustidan 
to'liq nazorat qilish. Lekin ko'pgina kamchiliklar mavjud, chunki ko'pchilik virtual 
valyutaga  ishonmaydi:  deanomali  -  barcha  transfer  xizmatlarning  serverlarida 
saqlanadi. 
To'liq 
kirish 
uchun 
shaxsiy 
ma'lumotlaringizni, 
jumladan 
pasportingizdagi  ma'lumotni  yuklashingiz  kerak.  Xakerlar  xavfi  -  xakerlar 
ko'pincha  odamlarning  hamyonlarini  yo'q  qilishmoqda.  Xonani  o'g'irlab  ketish 
ehtimoli  ancha  past.  Pullarni  taqiqlash.  Ro'yxatga  olish  vaqtida  foydalanuvchi 
to'lov  tizimi  bilan  maxsus  bitim  tuzadi.  Foydalanish  Deyarli  barcha  virtual  to'lov 
tizimlari xuddi shu tarzda ishlaydi. Ulardan har birini ishlatish uchun siz ro'yxatdan 
o'tishingiz va hamyonni yaratishingiz kerak. "To'lov" ni tanlab, uning ehtiyojlarini 
to'liq  qondirish  uchun  uning  imkoniyatlarini  boshqarish  kerak.  Eng  ommabop 

---

183 
 
Elektron  to'lov  tizimi  rus  tilida  so'zlashadigan  mamlakatlarda:  Advcash  Qiwi 
Ajoyib pul To'lovchilar Bitcoin Eng mashhur elektron to'lov tizimi Ro'yxatga olish 
har  doim  bepul.  Undan  keyin,  sizga  hamyonni  pul  bilan  qanday  qilib  olishni 
tushunishingiz  kerak.  Umumiy  variantlardan  biri  uning  raqamini  ish  beruvchiga 
berishdir.  Tovarlarni  sotib  olayotganda  yoki  xizmatlar  uchun  pul  to'lashda  siz 
qog'oz  pullaringizni  qog'oz  pul  bilan  to'ldirishingiz  kerak.  Buni  quyidagicha 
amalga  oshirish  mumkin:  to'lov  terminallari;  almashinuv  punktlari;  bankomatlar. 
Elektron  tizimda  ro'yxatdan  o'tish  uchun  faqat  haqiqatga  mos  keladigan 
ma'lumotlarni  kiritishingiz  kerak.  Agar  zarurat  tug'ilsa,  texnik  yordam 
foydalanuvchidan  shaxsiy  ma'lumotlarni  talab  qiladi.  Hisob  egasi  shaxsiy 
guvohnomani  taqdim  eta  olmasa,  uning  hamyoni  bloklanishi  mumkin.  Natijalar 
Endi  siz  to'lov  tizimlari  haqida  nazariy  asoslarni  bilasiz.  Qaysi  birini  ishlatishni 
o'zingiz  hal  qiling.  Bir  vaqtning  o'zida  bir  nechta  ro'yxatga  olish  va  har  bir 
tizimning  afzalliklariga  qarash  tavsiya  etiladi.  Blog  yangiliklariga  obuna  bo'ling, 
sizga  foyda!  Endilikda  elektron  pul  xizmat,  tovarlar  va  o'yin-kulgi  uchun 
to'lashning asosiy yo'llaridan biri bo'ldi.. 
Bir 
necha 
yillar 
muqaddam 
Internet 
tarmog’idan 
asosan 
ma’lumotlarni  pochta  orqali  ma’lumot  almashinuvi  va  fayllarni  uzatishda 
foydalanilgan 
xolos. 
So’nggi 
yillarda 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalari Internetni rivojlangan global axborot tizimiga aylantirdi. 
Bu  tizim  bir  qancha  axborot  markazlarini  birlashtirdi,  jahon 
kutubxonasi,  ilmiy  va  huquqiy  axborotlar  bazasi,  ko’pgina  davlat  va  tijorat 
tashkilotlari,  birja  va  banklarni  o’z  ichiga  oldi.  Ixtiyoriy  tashkilot  o’zining 
www
  internetga  ma’lumot  abonentlik  punktini  ochib,  butun  dunyoga  o’z 
ma’lumotini tarqatishi mumkin. 
Katta  qiziqish  uyg’otayotgan  soha  –  bu  elektron  tijoratdir.  Bank 
kartasi  orqali  xarid  qilish  soni  buyurtmalar  tizimini  yaratish  bilan  olib 
boradi.  Internet  katta  bozor  hisoblanib,  er  sharidagi  barcha  aholini  jalb 
qilishi  mumkin.  Ochiq  kompyuter  Internet  tarmog’idan  foydalanish, 
ma’lumot  olish,  taklif  va  xizmatlar  uchun  haq  to’lash,  mahsulot  sotib  olish 

---

184 
 
va hisob kitob qilish imkonini beradi. 
Savdo-sotiq  kelishuvlari  odatdagi  bozor  usulidan  xaridorga  qulay 
bo’lgan uy  yoki ofisdan foydalanishga o’tib bormoqda. Shuning uchun ham 
dastur  va  kurilma  vositalarini  yaratuvchi,  savdo  va  moliya  tashkilotlari 
internetga  tijorat  faoliyatini  olib  borishga  turli  ko’rinish  va  usullariga 
e’tiborni qaratmoqda, elektron savdoda xavfsizlikni ta’minlash zarur 
Bugungi  kunga  kelib  bank  xizmati,  savdo  kelishuvlari  va  o’zaro 
to’lovidan  va  o’zaro  to’lovlarni  amalga  oshirish  jarayonida  hisob  kitobni 
plastik  kartalar  orqali  bajarish  ommaviy  tus  olmoqda.  Bu  o’zining 
ishonchliligi va qulayligi bilan e’tibor qozondi. 
Elektron  to’lov  tizimi  deb  –  to’lov  vositasi  sifatida  bank  plastik 
kartalaridan foydalanishni ta’minlovchi usullar to’plami tushuniladi. 
Plastik  karta  har  bir  shaxsning  to’lov  vositasi  hisoblanib, 
foydalanuvchiga  naqd  pulsiz  mahsulot  olish  va  xizmat  haqini  to’lash 
imkonini  beradi.  shuningdek  zarur  bo’lganda  bank  avtomatlari  va 
bo’linmalaridan  naqd  pul  olishi  ham  mumkin.  Savdo  va  servis  xizmati 
ko’rsatish  korxonalari  va  bank  bo’limlari  to’lov  vositasi  sifatida  kartani 
qabul qiluvchilari hisoblanib, karta xizmatini o’tovchi nuqtalari qabul qilish 
tizimini tashkil etadi. 
To’lov tizimini yaratishda xizmat ko’rsatish kartasi qoidalariga rioya 
etish  zarur.  By  qoidalarga  savdo-sotiq  jarayonining  texnik  jihatlariga, 
amortizatsiya  holati,  qurilmadan  foydalanish  hususiyatlari,  savdo  va  xizmat 
ko’rsatish  korxonalari  hisob  kitoblari,  banklararo  hisob  kitob  qilish 
qoidalari e’tiborga olinadi. Tashkiliy nuqtai nazardan to’lov tizimining asosi 
sifatida  bank  assotsiatsiyalari  hisoblanib,  kelishuv  majburiyatlariga 
asoslanadi.  
Elektron  to’lov  tizimiga  savdo  va  xizmat  ko’rsatish  korxonasi  kirib, 
xizmat ko’rsatish tarmog’i punktlarini tashkil etadi. To’lov tizimi faoliyatini 
samarali  kechishi  uchun  kartadan  foydalanishni  texnik  jihatdan  ta’minlash, 
kommunikatsiya  markazlari,  texnik  xizmat  ko’rsatish  markazi  tashkil 

---

185 
 
etilishi lozim. 
To’lov tizimi bo’yicha kelishuvga erishilgan bank va litsenziyaga ega 
bo’lgan  shaxs  ko’rinishida  faoliyat  yuritadi,  bank  emitent  va  bank  ekvayer. 
Bank  emitent  plastik  karta  ishlab  chiqaradi  va  moliyaviy  majburiyatlarni, 
ya’ni  plastik  kartalardan  to’lov  vositasi  sifatida  foydalanishni  kafolatlaydi. 
Bank  ekvayer  korxona  savdo  va  servis  xizmatida  hisob-kitobga  kartalarni 
to’lov vositasi sifatida qabul qiluvchi va o’zining bo’linmalari bankomatlari 
yordamida  nakd  pulga  aylantirishlari  mumkin.  Bank-ekvayerning  vazifasi 
moliyaviy operatsiyalar hisoblanib hisob-kitob va to’lov punktlari xizmatini 
o’taydi. 
Avtomatlashtirilgan  holda  karta  yordamida  to’lov  qabul  qilish  oddiy 
holda  amalga  oshriladi.  Birinchi  navbatda  korxona  kassiri  plastik  kartani 
haqiqiyligiga  ishonch  hosil  qilishi  kerak.  To’lov  jarayonida  korxona 
mijozning plastik kartasi ko’rsatkichlarini maxsus chekga o’tkazadi. Chekga 
mahsulot  sotib  olingan  va  ko’rsatilgan  xizmat  haqi  uchun  summa  kiritiladi 
va  mijoz  imzo  chekadi.  Bu  usuldagi  rasmiylashtirilgan  chek  «slip»  deb 
yuritiladi. 
Katta miqdordagi to’lov xizmatlarida xavfsizlikni ta’minlash zarurati 
tug’iladi.  Mijozning  kimligiga  gumon  tug’ilganda  «avtorlashtirish  amalini» 
qo’llaydi.  Bunda  korxona  mijozning  hisob  raqami  holati  haqida  ma’lumoti 
va  kartaning  mijozga  tegishli  ekanligi  haqida,  uning  to’lovni  amalga 
oshirish  qobiliyati  bor  yo’qligi  haqida  ma’lumotga  ega  bo’ladi.  «Slip»  ning 
bir  nusxasi  korxonada  qoladi,  bir  nusxa  bank-ekvayerga  beriladi,  u  esa 
mijoz hisobidan korxona hisobiga to’lov miqdorini o’tkazadi.