Проблемы архитектуры и строительства
2016, №2
18
дасини топган. Ҳаво перспективасини Фло-
ренцияда Д.Балдовинетти ва кейинчалик бу
санъатни юқори даражага кўтарган Леонардо
да Винчи ҳисобланади. Чунки, у ўз асарларида
нафақат инсон ва атроф-муҳит муносабати-
нинг узвийлигини тўғри топган ва ёруғ-соя
ёрдамида унинг ички дунёсини уйғунлаштира
олган.
XVII асрга келиб, Голланд рассомлари
Я.Стен, А.Остаде, Г.Тербархлар
томонидан
интерьер тасвирини ишлашга алоҳида урғу
берилади.
Вемер Делфгиский ўз асасрларида хона ич-
ки кўринишларига тушаётган қуёш нурини шу
даражада нозик ифода этганки, бу эса унинг
асарларига шоирона руҳ киритилганлигини
намоён қилган. Унинг ижоди кейинчалик ине-
терьер ва шаҳар манзараларини ишлашда асос
бўлди ва шу йўналишда мактаб яратилди.
Ф.Халс, Рембрандт,
Веласкесларнинг асар-
ларида инсон тасвири интерьер композицияси-
да етакчи ўринни эгаллайди. Чунки, хона ичи-
да инсон образи интерьер композициясини
янада кучайтиради.
XVIII асрга келиб С.Шарден интерьер ҳақи-
қий куйчисига айланади. Унинг тасвирлардаги
ҳар – бир предмет, маълум бир вазифани
ўташи ифодаланганлиги сабабли сюжет ин-
терьер тасвирининг функциясини, баҳаволиги-
ни ифодолаган ъолда санъат даражасига етади.
XIX асрга келиб, классицизим намоёндала-
ри бўлган Л.Давид ҳамда Д.Энгр интерьер тас-
вирларини барча қонун-қоидалари асосида
аналитик аниқликда, бехато тасвирлаш дара-
жасига эришишади.
Интерьер мавзусида Шарқ рассомлари ҳам
турли даврларда ижод қилишган. Шарқ миниа-
тюраларида сарой, ижтимоий бинолари ҳамда
тураржой интерьерлари ифодаланган. Мусав-
вир асарлари орқали, улар яшаган давр қишлоқ
уйлари, саройларнинг ички интерьерлари орқа-
ли
деворий безак турлари, мебел турларини
намоён қилган. Кўплаб реалистик санъат асар-
ларида безак турлари мебел - жихозлари сарой,
тураржой, каби обидалар дам олиш хоналари
композицияларида ифодаланган.
Интерьер композициясига иморат конст-
руктив асослари конструкцияси, буюмлар хона
қисмларининг нуқта назарияси қисқариши
таъсир кўрсатади. Шу билан бир қаторда соя,
ёруғ тушишига қараб тус ва “контраст” ранг
ечими ўзгариб туради. Интерьерда одам фигу-
раси иштирокисиз ҳам мавзуини чуқур ифода
этиш мумкин.
Ҳар бир интерьернинг ташкил топиши
унинг ҳажимларидан қатъий назар қай мақсад
учун жиҳозлашга, меъморий тузилишига ин-
шоотининг нима мақсад учун бунёд этилганига
ҳам боғлиқдир. Архитектор ўз лойиҳасида, у
нима учун қандай мақсадда фойдаланиши ке-
раклиги, каби муаммоларнинг ҳаммасига лойи-
ҳасида ифодадек қилиб, композицион ранг
жиҳатдан мутаносиблиги аниқланади сўнг ўзи
амалда қўллайди.
Интерьер жиҳозлардан тортиб, ҳар бир ба-
диий безак тури иморатдан фойдаланиш хусу-
сиятларидан келиб чиқилган бўлиши мақсадга
мувофиқдир.
Бино ички бадиий безаклари интерьеридаги
мутаносибликни ўзига хос хусн ва чирой на-
мунаси бўлиб кўринишига хизмат қилиши ло-
зим. Чунки, интерьерни дид билан, жиҳозлаш
фойдали хажм бўшлиқни, бир тарафдан тежа-
са, иккинчи тарафдан,
хонада бирор-бир тад-
бир ўтказиш учун қулай шарт-шароит яратади.
Бу биринчидан, интерьернинг эстетик жиҳат-
дан чиройли бўлишига хисса қўшса, иккинчи-
дан унда ўтказиладиган тадбирлар учун ҳамда
инсон сезги, меъёр ўлчови ва дид онгини
шакллантиришда хизмат қилади. Бу жиҳат-
ларнинг ҳаммаси бадиий дид тасвирий ҳам-
жиҳатлик билан архитектура фазовий бўш-
лиғини бир бутун яхлит кўринишига омил
бўлади.
Архитектура интерьер ва экстерьери тасви-
рий қисми, маънодан чизма тафаккури ва кенг
маънода эркин ижодни (фантазияни ) ҳам та-
лаб қилади. Архитектор ўз биносига чиройли
либос кийдирмоқчи бўлса, албатта тасвирий
санъат турларига, амалий санъатнинг наққош-
лик ва ўймакорлик соҳасига мурожаат қилади.
Санъатнинг бу турларини у ўз иншоотида
қўллар экан, албатта иморатни бадиий ва эсте-
тик жиҳатдан мутаносиб яхлит кўринишга
эришиш учун ҳаракат қилади. Бу
яхлитлик
синтез бадиий шакл ва чиройли безак нақш-
лари орасидаги меъёрий мутаносибликка эри-
шиш натижасида юзага келади.
Архитектуравий композиция, бадиий безак-
лар билан бирга интерьер муаммосини хал
қилишда, яъни биринчидан, иморатни ўз вази-
фасига мувофиқ шакллантирилса, иккинчидан,
уни фазовий ҳажмига боғлиқ композицион
бўшлиқни бадиий безаш (диван, кресло ва пар-
да анжомлари билан тўлдириш) яъни, улар-
нинг бир-бири билан мутаносиблигини муво-
фиқлантириш масаласи туради. Бу барча безак
шакллари ва воситалари интерьер мухити би-
лан боғланган ҳолда бўшлиқни композицион
тўлдириш учун ёрдамчи унсурлар бўлишига
қарамасдан,
улар умумий талаб доирасини
ташкил этади. Шу жиҳатлари билан архитек-
