|
1. Пул-кредит кўрсаткичлари
. Бунда норасмий фаоллик нақд пулга
эҳтиёжни орттиради.
2. Меҳнат бозори ва иш вақти узунлиги коеффициенти
. Норасмий
бандларнинг ортиши расмий соҳадагилар салмоғига салбий таъсир
кўрсатади.
3. Ишлаб чиқариш ҳажми статистикаси
. Ресурсларнинг норасмий
секторга жалб қилинишининг ортиши иқтисодий ўсиш суръатларини
пасайтиради.
4. Солиқлар ва ижтимоий ажратмалар.
Бундай ҳаражатларнинг ортиши
ҳам расмий иқтисодиётда яширинча фаолият кенгайишига омил
ҳисобланади. Расмий иш кучи қиймати билан тўловлардан қолган
даромад орасидаги фарқ катта бўлгани сари норасмий иқтисодиётга
интилиш ортаверади.
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)
36
5. Давлат бошқаруви
. Кучли ва самарали давлат бошқарувига эга
мамлакатларда хуфёна иқтисодиёт миқёси ҳам катта бўлмаслиги
тадқиқотларда кузатилган. Қатор тадқиқотларда коррупция ва хуфия
иқтисодиёт бевосита боғлиқлиги ҳам таъкидланади[4]. Айнан норасмий
фаолиятнинг кучайишида солиқ тизимини самарасиз ва дискрецион
ташкил этиш жиддий таъсир этган.
Ҳозирдаги
яширин
иқтисодиёт
даражасини
олдингидан
фарқланишини аниқлаш учун қўшимча тадқиқотлар ўтказилиши талаб
этилади.
Профессор Ф.Шнайдер ва Д.Эрнст[5] тадқиқотларида турли
мамлакатлардаги яширин иқтисодиётни ўрганиш бўйича жиддий
ёндошувлар
келтирилган.
Улар
яширин
иқтисодиёт
ривожланиш
сабабларига, шунингдек, оқибатларига эътибор қаратганлар. Аслида,
яширин иқтисодиётнинг келиб чиқиш сабаблари унчалик ноаниқ
бўлмасада, оқибатларини бир хил баҳолаб бўлмайди.
Яширин иқтисодиёт муаммолари унинг келиб чиқиш сабаблари[5]
билан боғлиқ. Масалан, кўпроқ ҳолларда паст иш ҳақи туфайли айрим
ходимларнинг ўз иш жойларида расмий иш вақтида ёки ундан кейин
яширинча фаолият билан шуғулланиши юз беради. Солиқ ставкалари паст,
меъёрий ҳужжжатлари кам бўлган ҳуқуқий давлатчилик шароитида эса,
яширин иқтисодиёт камаяди.
Назарий ва амалий тадқиқотларда яширин иқтисодиётнинг қандай
қилиб иқтисодий ўсишга таъсир этиши борасида ишончли якдил далиллар
келтирилмаган.
Айримларнинг ёндошувларига кўра, яширин иқтисодиёт ЯИМ
ўсишига салбий таъсир этади. Бундай тадқиқотларда таъкидланишича,
яширин иқтисодиёт қисқариши даромад солиқлари ортишини, сўнгра
давлат ҳаражатларини ва инфраструктура хизматларни рағбатлантиради,
бу ишлаб чиқариш кенгайишига олиб келади. Натижада, умуман,
иқтисодий ўсиш рўй беради.
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)
37
Ўзбекистон иқтисодиётининг ўсиш суръатига яширин иқтисодиёт
таъсирини баҳолашда эластиклик коэффициентини қўллаш муҳим ўрин
тутади. Масалан ЯИМ ва ишловчилар сони ўртасидаги эластик боғлиқлик
формуласи қуйидагича ифодаланади:
Y
L
L
Y
Y
L
)
(
,
бунда,
Y
– ЯИМ ҳажми,
L
- иқтисодиётдаги ходимлар сони.
Муаллиф ҳисобларига кўра, расмий иқтисодиётдаги ходимлар сони:
Lof
Lof
Y
MY
Lof
8
.
12579
;
норасмий иқтисодиётдаги ходимлар сони
Lnof
Lnof
Y
MY
Lnof
036
.
5672
,
бунда,
MY
Lof
– расмий иқтисодиётдаги ходимлар меҳнатининг маржинал
маҳсулоти,
MY
Lnof
– норасмий иқтисодиётдаги ходимлар меҳнатининг маржинал
маҳсулоти,
L
of
,
L
nof
- расмий ва норасмий иқтисодиётдаги ходимлар сони.
Шу асосда, расмий иқтисодиётдаги ходимларга нисбатан ЯИМ
ҳажми эластиклиги:
Y
Y
Lof
8
.
12579
)
(
,
Яширин иқтисодиётдаги ходимларга нисбатан ЯИМ ҳажми эластиклиги:
Y
Y
Lnof
036
.
5672
)
(
.
Бундан:
218
.
2
036
.
5672
8
.
12579
)
(
)
(
Y
Y
Lnof
Lof
Яъни, расмий иқтисодиётдаги ходимларнинг бир бирликка ортиши
ЯИМ ўсишини икки баравардан кўпроқ ортишига олиб келади. Бунда ҳали
расмий иқтисодиётдагилар даромадидан қўшимча тушумдан олинадиган
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)
38
солиқларни ҳисобга олмаганда ҳам юқоридаги ўсиш юз бериши кутилади.
Рақамли иқтисодиётда
ЯИМ да яширин иқтисодни ўрни салмоқли тарзда камайиши
башорат қилинмоқда.
Do'stlaringiz bilan baham: |
