Microsoft Word 13-атэ-лотин-маъруза doc

“O'zKoramKo”  -  oldi  va  orqa  bamperlar,  asbob  panellari,  Neksiya  uchun  zarba  kuchini 
yutuvchi qurilmalar, ayrim plastmassa qismlari; 
 “O'zTong XongKo” - barcha avtomobillar uchun o'rindiqlar; 
«O'zDong YangKo» - eshiklar va kuzovning qoplovchi qismlar (obshivka, polik va x.k.); 
“O'zsem YungKo” – benzobaklar, kuzovning yirik panellari;  
“O'zDongjuKo”- barcha turdagi avtomobil lok-bo'yoqlari, germetik materiallar va x.k.; 
“O'zDongVonKo”- barcha turdagi glushitellar va zarbaga qarshi eshiklarga qo'yiladigan 
balkalar; 
“O'zKojeKo” – barcha turdagi elektr simlari. 
Bu  korxonalarning  beshtasi  Andijon,  “O'zDongVonKo”  Asaka,  “O'zKojeKo”  esa 
Xonobod shaharlarida joylashgan. 
Asaka  avtomobil  zavodida  ham  dastlabki  butlovchi  va  ehtiyot  qismlarning  15% 
mahalliy korxonalarda tayyorlangan bo'lsa, 1999 yilga kelib bu ko'rsatkich 55%ga yetdi. 
1998  yilda  «O'zavtosanoat»  uyushmasi  Xalqaro  avtotransport  ishlab  chiqaruvchi 
korxonalar tashkilotlariga a'zo etib qabul qilindi. 
Avtozavodlarning  ko'plab  dilerlari  respublika  ichida  ham,  undan  tashqarida  ham 
faol  ishlamokdalar.  «O'zavtotexxizmat»  aksiyadorlik  birlashmasi  va  «O'zbek-Lada» 
assotsiatsiyasi  shular  jumlasidandir.  Avtomobillarning  yangi  modellarini  yaratish 
maqsadida katta loyihalar ustida ishlar olib borilmoqda. 
2000  yil  boshida  sifatni  standartlash  bo'yicha  xalqaro  tashkilot  (ISO-BMTning 
tashkiloti;  1946  yilda  tuzilgan)  «O'zDEUavto»  kompaniyasida  ishlab  chiqarilayotgan 
avtomobillarga xalqaro sifat talablariga muvofiqlik sertifikatini berdi. 
O'zbekiston  Respublikasi  mustaqilligining  10  yilligiga  2002  yil  1  sentabrdan 
boshlab yangi turdagi MATIZ avtomobillari ishlab chiqarila boshlandi. 
Transportga  bo'lgan  talablarni  qondirish  maqsadida  xorijdan  maxsus  avtomobillar 
keltirish  va  ulardan  foydalanish  keng  yo'lga  qo'yildi,  shu  jumladan  tog'-metallurgiya 
sanoatida o'ta og'ir yuk ko'taruvchi (75-200 t) Katerpiller 754, Yuklid 200 avtomobillari, 
sanoat  va  qurilishda  og'ir  yuk  ko'taruvchi  (8-39  t)  "DEU"  avtomobillari,  shahar 
transportida  o'rta  va  katta  sig'imli  Mersedes-Bens  O-405  va  DEU  VS-106  avtobuslari, 
kommunal  ho'jalikda  ixtisoslashtirilgan  "DEU"  avtomobillari,  yo'lovchi  tashishda  va 
shaxsiy  transport  sifatida  "Dogan",  "Audi",  "Toyota",  "Ford",  “Mersedes-Bens”,  “Opel” 
va boshqa rusumli yengil avtomobillar shular jumlasidandir. 
Xullas, keyingi o'n yil davomida Respublikamiz avtomobil parkining tarkibi keskin 
o'zgardi, unda yengil avtomobillar qatorida “UZDEU” markalari yetakchi o'rinda tursada 
(50%  dan  ortiq),  xozirgi  paytda  Yevropa,  AQSH,  Yaponiya  mamlakatlarining  yuqorida 
ko'rsatib  o'tilgan  mashhur  avtomobilsoz  kompaniyalari  ishlab  chiqarilgan  barcha  turdagi 
avtomobillar 
salmog'i 
o'sib 
bormoqda. 
Bu 
avtomobillarning 
yuqori 
texnik 
imkoniyatlaridan  to'la  foydalanish,  ularning  qulay  va  samarali  ishlashlarini  ta'minlash 
uchun  ularga  o'ziga  monand,  yuqori  yuqori  saviyadagi  avtoservis  xizmati  tashkil  etilishi 
zarur. 
Buning  uchun  esa  mamlakatimizdagi  avtoservis  korxonalari  tarmog'ini  yanada 
kengaytirish,  ularning  ishlab  chiqarish  texnika  bazasini  mustaxkamlash,  servis  xizmati 
turlarini ko'paytirish, xizmat sifati va madaniyatini yaxshilash masalalarini xal etish talab 

---

 
7 
etiladi.  Ta'biiyki  soxaning  bu  muammolarini  yechishda  yuqori  malakali  mutaxassis 
kadrlar asosiy, yetakchi kuch bo'lib xizmat qiladilar.       
O'zbekiston  Respublikasida  ishlab  chiqarilayotgan  va  chetdan  keltirilayotgan 
avtomobillarning  salmog'i  ko'payishi  bilan  avtomobillar  servisi  sohasining  ahamiyati 
yanada oshib bormoqda. 
2
.Avtomobillarni  texnik  ekspluatatsiyasi  avtomobil  transportining  asosiy 
tizimlaridan  biri  hisoblanadi  va  Respublika  transport  tizimida  yetakchi  o'rinlardan  birini 
egallaydi.  Avtomobilning  ekspluatatsion  ishonchliligi,  TXK  va  JT  xarajatlarini 
kamaytirish,  turib  qolishini  kamaytirish,  yuk  tashishni  samarali  bajarish  va  tashish 
tannarxini  kamaytirish,  ekologiyaga  zarar  yetkazmaslik,  harakatdagi  qismni  texnik 
ekspluatatsiyasining asosiy vazifalaridan hisoblanadi. 
Bu  muammolarni  hal  etish  uchun  avtomobil  va  uning  agregatlarini  har  xil  omillar 
ta'sirida  texnik  holatini  o'zgarib  borishi  qonunlarini  o'rganish  zarur.  Bu  qonunlarni 
o'rganish,  avtomobilni  texnik  tayyor  holatda  saqlab  turish  usullarini  ishlab  chiqish  va 
qo'llash  imkonini  beradi.  Bu  usullar  matematik  statistika,  ehtimollar  nazariyasi, 
ishonchlilik nazariyasi, diagnostika va boshqa fanlarga asoslanadi. 
«Avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi» fani o'z ichiga "Avtomobillarga texnik 
xizmat  ko'rsatish  va  ularni  ta'mirlash  texnologiyasi  asoslari",  avtomobillarga  texnik 
xizmat  ko'rsatish  va  uni  ta'mirlash  texnologiyasi,  maxsus  sharoitlarda  avtomobillardan 
texnik  foydalanish,  maxsuslashtirilgan  harakatdagi  qismga  texnik  xizmat  ko'rsatish  va 
ularni  ta'mirlashning  o'ziga  xos  xususiyatlari,  karyer  avtomobil-samosvallarning  texnik 
ekspluatatsiyasi va avtomobil transportini atrof muhitga ta'siri xamda ATK va TXKS larni 
texnologik  loyihalash  va  ularning  ishlab  chiqarish  texnik  negizini  rivojlantirish 
bo'limlarini oladi. 
Fanning  o'qitishdan  maqsad  mutaxassisga  avtomobillar  texnik  ekspluatatsiyasi 
sohasida  avtomobillar  ishchanligini  yuqori  darajada  saqlashni,  texnik  holatini  tiklashni 
ta'minlaydigan texnik xizmat ko'rsatish va joriy ta'mirlash, transport vositalarining barcha 
turlarini  mintaqamiz  sharoitida  ishlatishning  o'ziga  xos  xususiyatlari,  ularning  atrof 
muhitga  ta'sirini  kamaytirish  yo'llarini  o'rganish  bo'yicha  ilmiy  va  amaliy bilimlar berish 
unda fanga, o'z kasbiga qiziqishini orttirishni shakllantirishdir. 
Oliy  ta'lim  davlat  standartiga  asosan  talabalar  mazkur  fan  bo'yicha  avtomobillar 
texnik  ekspluatatsiyasi  istiqbollari,  texnik  xizmat  va  ta'mirlashda  yangi  texnologiyalar 
joriy  qilish  yo'nalishlari,  avtomobil  ishchanligini  ta'minlash,  texnik  holatini  tiklash 
tadbirlari, mintaqamiz tabiiy iqlim va transport sharoitlari, xalq xo'jaligida ishlatilayotgan 
transport  vositalari,  shu jumladan maxsuslashtirilgan, karyerlarda ishlaydigan texnologik 
transportni  ekspluatatsiyasi,  avtomobillar  texnik  holatini  aniqlash  va  ularni  tiklash 
asoslari,  texnik  xizmat  va  joriy  ta'mir  ishlarini  bajarishda  qo'llaniladigan  jihoz  va 
qurilmalardan  foydalanish,  har  xil  tabiiy  iqlim  sharoitida  avtomobillarni  texnik 
ekspluatatsiyasini o'ziga xos xususiyatlari, atrof muhitga avtomobil transportining zararli 
ta'sirini  kamaytirish,  avtomobil  agregatlari  va  tizimlari  nosozliklarini  aniqlash,  ularni 
sozlash  va  ish  qobiliyatini  tiklash,  yangi  avtotexnika  va  texnologiyalarni  o'zlashtirish, 
dvigatellarni  past  haroratda  o't  olishini  osonlashtirish,  avtomobillarni  qishda  saqlash 

---

 
8 
usullarini  tanlash  va  asoslash,  karburatorli  va  dizelli  dvigatellarni  chiqindi  gazlarning 
zararli  ta'sirini  kamaytirish  kabi  masalalar  bo'yicha  tushunchaga  ega  bo'lishi,  bilishi  va 
ko'nikma hosil qilishi zarur. 
Avtomobillarni texnik holatini boshqarish muammosini hal etishda, ularga TXK va 
JT ning rejaviy ogohlantirish va firma usulida xizmat ko'rsatish asosiy o'rin tutadi. Undan 
tashqari avtomobillarga TXK va JT texnologik jarayonlarini rivojlantirish, ishchi postlarni 
zamonaviy  jihozlash,  ishlab  chiqarishni  ilmiy  asosda  tashkil  etish,  hamda 
mexanizatsiyalash  va  avtomatizatsiyalash  qo'llash  yuqoridagi  muammoni  hal  etishga 
imkon yaratadi. 
Moddiy texnik ta'minot va me'yorlashni ilmiy asoslash o'z ichiga tashish, tarqatish, 
ekspluatatsion  materiallar,  ehtiyot  qismlar,  agregatlar  sarfini  me'yor  va  iqtisod  qilish, 
avtomobil parkini kam harajatlar sarflab ushlab turishga imkon beradi. 
Avtomobillarni  ishdan  so'ng  saqlash,  saqlash  usullari  va  anjomlaridan  unumli 
foydalanish,  hamda  saqlashni  tashkil  etish,  uni  saqlanuvchanligini  oshirishga  va  o'z 
vaqtida ishga tayyorlashga imkon beradi. 
Avtomobilning nosozliklarini bartaraf etishning va oldini olishning asosiy usullari, 
unga o'z vaqtida texnik xizmat ko'rsatish (TXK) va joriy ta'mirlash(JT)dan iboratdir. 
Avtomobillarga  TXK  va  JT  ishlari  avtotransport  korxonalari  (ATK)da  va  texnik 
xizmat ko'rsatish stansiyalari(TXKS)da bajariladi. 
Avtomobillarni  texnik  ekspluatatsiyasining  asosiy  vazifalaridan  yana  biri  ishlab 
chiqarish texnik bazasini loyihalashni rivojlantirish, ya'ni avtomomobillarni texnik tayyor 
holda saqlab turish uchun kerakli ATK, garajlar va TXKS larini tashkil etishdan iborat. 
Avtomobillarga  TXK  va  JT  ishlarini  o'tkazish,  ATK  va  TXKS  ishchi 
xizmatchilarining amalga oshirishi kerak bo'lgan asosiy maqsadi bo'libgina qolmay, balki, 
avtomobillarning ishonchliligini oshirishdagi tadbirlarga sarflanadigan mablag' va tashish 
tannarxini kamaytirishni ham ko'zda tutuvchi omil hisoblanadi. 
Avtomobilda  atrof  muhitni  zararlantiruvchi  3  xil  manbaani  bo'lib,  ular:  chiqindi 
gazlar,  karter  gazlari  va  yonilg'i  parlanishi  natijasida  hosil  bo'ladigan  zararli  moddalar 
hisoblanadi.  Barcha  avtotransport  korxonalarida  atrof  muhitni  zararlantiruvchi 
mahsulotlarni kamaytirish ustida amaliy va ilmiy tadqiqot ishlari olib borilishi zarur.