Microsoft Word 127b2635c69e0ccce220d54f0a4d206a612d9bae85273c7ad237f9e445cb2da1

tizimining ahamiyati 

2. 

G’aznachilik dasturiy majmuasining faoliyati mexanizmi 

3. 

Byudjet  g’azna ijrosini ta’minlashda  “UzASBO” avtomatlashtirilgan 

tizimi xususiyatlari 

4. 

G’aznachilikda axborot tizimining rivojlanish istiqbollari  

 

1.Byudjet  g’azna  ijrosini  ta’minlashda  g’aznachilik  yagona 

axborot tizimining ahamiyati. 

Jahondagi  har  qanday  rivojlangan  davlatlar  o‘z  yalpi  ichki 

mahsulotining  yirik  qismini  maqsadli  va  manzilli  qayta  taqsimlashga,  mamlakat 

iqtisodiyotini  erkin  hamda  xalqaro  tajriba  tamoyillari  asosida  rivojlantirishga, 

davlat  moliyaviy  resurslari  yo‘nalishlari,  uning  xarajatlarini  to‘g‘ri  samarali 

amalga  oshirilishi  va  nazoratini  ta’minlashga  qodir  bo‘lgan  zamonaviy  davlat 

byudjeti  g‘azna  ijrosini  takomillashtirib  borishni  talab  etadi.  Davlat  aktiv  va 

majburiyatlarini  hisobini  yuritishning  yagona  tizimini  qo‘llash,  natijaga 

yo‘naltirilgan byudjet ijrosi, byudjet jarayonining ishtirokchilari o‘rtasida real vaqt 

rejimida  uzluksiz  elektron  hujjatlar  aylanish  tizimi  joriy  etish,  to‘lovlarni  yagona 

---

667 

 

hisobvaraqdan  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  byudjet  birliklari  tomonidan  mustaqil  amalga 

oshirish,  shuningdek,  davlat  qarzini  boshqarish,  tahlil  qilish  va  hisobini  yuritgan 

holda milliy iqtisodiyotga joriy etishning afzalliklarini belgilab beradi. Bu borada 

rivojlangan davlatlar tajribasi va ilmiy yutuqlarini tadqiq etish g‘aznachilik tizimini 

taraqqiyoti  uchun,  shuningdek,  tizimlar  o‘rtasida  o‘zaro munosabatlarning  barcha 

sohalariga  tegishli  qonunchilik  baza  yaratilishi  va  o‘z navbatida mamlakatlarning 

moliyaviy  barqarorligining  mustahkamlanishi,  byudjet  mablag‘laridan  samarali 

foydalanish  va  o‘z  navbatida  mamlakatning  xalqaro  reytingida  o‘rni  yuksalishi 

uchun muhim omil hisoblanadi. 

Respublikamizda  davlat  moliyasini  boshqarishni  isloh  qilish 

doirasida  davlat  byudjeti  g‘azna  ijrosi  mexanizmi  joriy  etilgan. 

G‘aznachilikning  joriy  etilishi  byudjet  daromadlarining  to‘liq  va  o‘z  vaqtida 

tushishi  hamda  xarajatlarining  maqsadli  sarflanishi  ustidan  nazoratni 

kuchaytirish  va  pul  oqimlarini  samarli  boshqarish  imkonini  bermoqda.  2017-

2021  yillarda  O‘zbekiston  Respublikasini  rivojlantirishning  beshta  ustuvor 

yo‘nalishi  bo‘yicha  Harakatlar  strategiyasida  “xarajatlarni 

ijtimoiy 

yo‘naltirilganini  saqlab  qolgan  holda,  davlat  byudjetining  barcha  darajalarida 

mutanosiblikni  ta’minlash,  byudjetning  daromad  qismini  mustahkamlashga 

qaratilgan  byudjetlararo  munosabatlarni  takomillashtirish”

1

  bo‘yicha  ustuvor 

vazifalar  doirasida  iqtisodiy  islohotlar  davlat  moliyasi  tizimida  ham  jadal  

sur’atlar bilan amalga oshirilmoqda

189

.  

Davlat  byudjetining  g‘azna  ijrosi  bu  –  hisob  va  axborot 

texnologiyalari  tizimiga  asoslangan  davlat  byudjeti  xarajatlariga  moliyaviy 

resurslarni yetarli bo‘lishini ta’minlash hamda davlat byudjetining daromadlari 

va xarajatlari hisobi olib borilishi borasidagi iqtisodiy munosabatlardir. 

                               

189

 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2017  yil  7  fevraldagi  PF-4947-sonli  “O‘zbekiston  respublikasini 

yanada  rivojlantirish  bo‘yicha  harakatlar  strategiyasi  to‘g‘risida”gi  Farmoni.  O‘zbekiston  Respublikasi  Qonun 

hujjatlari to‘plami, 2017 y. №6 (766)-son.

 

---

668 

 

Shu bilan bir qatorda, davlat byudjetining ijrosida uning kassa ijrosi 

ya’ni tushumlar va to‘lovlar xisob-kitobi muhim o‘rin tutadi. U davlat byudjeti 

ijrosining markaziy qismi hisoblanadi. 

Byudjet tizimi va byudjet jarayonini boshqarishning avtomatlashtirilgan 

axborot  tizimlarini  joriy  etish  va  rivojlantirish  ushbu  mamlakatlarda  iqtisodiy 

barqarorlikni  ta’minlashda  katta  ahamiyatga  ega  bo’lib  kelmoqda.  Byudjet  tizimi 

katta  hajmdagi  axborot  oqimlari  kesishuvining  markazi  hisoblanadi.  Byudjet 

jarayonining  axborot  oqimlari  oqilona  boshqaruv  qarorlarini  qabul  qilish  uchun 

asos  bo’lib  xizmat  qilgani  holda,  ularni  soddalashtirilgan  tarzda  qayta  ishlash  va 

avtomatlashtirish  uchun  bir  tizimga  solish  va  tartibga  keltirish  talab  etiladi.  Shu 

sababli  mamlakatimiz  hukumati  tomonidan  bu  muammoning  muhim  ijtimoiy-

iqtisodiy  ahamiyatga  ega  ekanligini  inobatga  olib,  davlat  moliyasini 

boshqarishning  axborot  tizimini  shakllantirish  yuzasidan  tegishli  qarorlar  qabul 

qilingan va maxsus dasturlar ishlab chiqilgan. 

Avtomatlashtirilgan axborot tizimi bu axborotlarni tezlik bilan qayta ishlash 

uchun  mo’ljallangan  iqtisodiy-matematik  metodlar,  modellar,  dasturlar  va 

texnologik vositalar yig’indisidir.  

Byudjet  jarayonini  boshqarishning  avtomatlashtirilgan  axborot  tizimilari 

real  vaqt  rejimida  byudjet  jarayoni  (shu  jumladan,  byudjet  ijrosi)  axborot 

oqimlarinining kompleks hisobini olib borish va iqtisodiy tahlilini amalga oshirish 

imkonini berali, ma’lumotlarning haqqoniyligi va tezkorligini oshiradi va operativ 

tarzda tegishli oqilona boshqaruv qarorlarini qabul qilishga imkon yaratadi

190

. 

Tabiiyki, 

mamlakatimizda 

byudjet 

jarayonini 

boshqarishning 

avtomatlashtirilgan  axborot  tizimini  tashkil  etish  va  rivojlantirish  bosqichma-

bosqich  amalga  oshirilayotgan  bo’lib,  byudjet  jarayonini  boshqarishni  to’liq 

avtomatlashtirish,  ya’ni  real  vaqt  (on-line)  rejimida  byudjet  jarayoni  axborot 

makonini yaratish maqsad qilib qo’yilgan. 

                               

190

 

Steven M.Bragg -TREASURY MANAGEMENT The Practitioner’s Guide.  John Wiley & Sons, Inc. 

2010 New Jersey 

---

669 

 

G’aznachilik faoliyatida daromadlarni byudjetlarning turli pog’onalari o’rtasida 

taqsimlash,  byudjetdan  mablag’  oluvchilarning  smeta  xarajatlari  ijrosini  amalga 

oshirish  va  Davlat  byudjeti  ijrosi  liisobotlarini  tayyorlashni  inobatga  olgan  holda 

Davlat  byudjetining  kassa  ijrosi  bajariladi.  Tegishli  byudjetlar  daromadlari  va 

xarajatlari  o’rtasidagi  kassa  uzilishlarni  ogohlantirishni  ta’minlaydigan  yagona 

g’aznachilik  hisobi  yuriladi,  hamda  hududiy  g’aznachilik  hisoblarini  tatbiq  qilish 

orqali Davlat byudjeti mablag’lari boshqariladi. 

G’aznachilikni  samarali  faoliyat  ko’rsatishining  asosiy  shartlaridan  biri 

zamonaviy kompyuterlar texnologiyasi va aloqa tizimidan foydalanishdir. Shuning 

uchun  bugungi  kunda  g’aznachilik  ishini  axborotlar  bilan  ta’minlash  tizimisiz 

tasawur  etib  bo’lmaydi.  Shuni  aytib  o’tish  kerakki,  g’aznachilik  organlarini 

zamonaviy  kompyuterlar  texnologiyasi  va  aloqa  uzatish  vositalari  bazasida 

axborotlar bilan  ta’minlash  g’aznachilikni  joriy  etish  bilan birga parallel  ravishda 

olib boriladi. G’aznachilik organlarining barcha bosqichlarini, byudjetdan mablag’ 

oluvchilarni  va  byudjet  mablag’i  taqsimlov-chilarining  o’zaro  aloqasini  elektron 

axborotlar bilan ta’minlaydigan va avtomatlashtirilgan tizimga rahbarlikni amalga 

oshiradigan axborot bo’limi ishlaydi. 

O’zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi  tomonidan  ko’pgina  moliyaviy, 

analitik  va  boshqaruv  operatsiyalarni  va  ularning  talablariga  javob  beradigan 

egiluvchan  va  samarali  axborot  tiziminining  faoliyati  ish  boshladi.  O’zbekiston 

Respublikasi  Moliya  vazirligimng  axborot  tizimi  joriy  qilingan  resurslardan 

maksimal  foydalanish,  iloji  boricha  ishlovchining  savollariga  javob  berishi, 

axborotlarni  saqlash  uchun  tarkiblash-tirilgan  bo’lishi  kerak.  Shuning  uchun 

bunday  axborot  tizimini  tarkiblashtirishda  tizim  modullarini  yaratish 

arxitekturasini  loyihalashtirishda,  eng  awalo,  axborot  tizimining  arxitektura 

konsepsiyasini  ko’rib  chiqildi.  Har  bir  murakkab  tizimni  joriy  qilishning  asosiy 

aspektiuning  axborot  arxitekturasini  yaratish  hisoblanadi.  Odatda,  bunday 

murakkab  axborot  tizimlari  yuqori  darajada  o’zaro  aloqada  o’zi  alohida  tizim 

bo’lgan  komponentlarning  yig’indisi  sifatida  loyihalashtiriladi.  O’zbekiston 

Respublikasi  Moliya  vazirligi  g’aznachiligining  axborot  tizimi  arxitekturasi  — 

---

670 

 

axborot texnologiyalari qo’yilgan maqsadga erishishni qo’llab-quvvatlaydigan aniq 

maqsadni  ifodalaydi,  bu  maqsadga  erishish  uchun  axborot  tizimi  qanday  ishlarni 

qilishi kerakligini ko’rsatadigan moduldir

191

. 

Bugungi  kunda  g‘aznachilik  bilan  byudjet  jarayonining  boshqa 

sub’ektlari o‘rtasidagi axborot va huquqiy o‘zaro hamkorlikni tashkil 

qilish

 

bilan   bog‘liq 

muammolar o‘z  aksini topgan (1-rasm):