|
1-bosqich. Tarmoq, vazirliklar va idoralar hisobraqamiga tushadigan byudjet
mablag’larining hajmini tasdiqlash.
2-bosqich. Soliq organlari orqali byudjetning daromad qismini amalga
oshirish va tasdiqlangan xajmlariga binoan byudjet oluvchilarning tijorat
banklaridagi hisob raqamlariga etkazib berish.
3-bosqich. Byudjetdan mablag’ oluvchilarning kassa xarajatlarini amalga
oshirilishi. Byudjetdan mablag’ oluvchilarning tijorat banklaridagi hisobraqimiga
tushgan mablag’ Moliya vazirligi va uning joylardagi moliya organlarining
nazorati doirasidan tashqarida amalga oshiriladi. Bu mablag’larning nazorati tijorat
banklarining o’ziga yuklatiladi. Tijorat banklarining hisobraqamlaridagi shu davr
ichida ishlatilmagan byudjet tashkilotlarining qoldiq mablag’lari tijorat
banklarining resurs mablag’lari vazifasini bajaradi hamda to’lov muddati kelgunga
qadar o’sha bank tomonidan tijorat maqsadida ishlatilishi mumkin. Bunda tijorat
tavakalchiligi bilan bog’liq xatarlar ushbu mablag’lar zimmasiga tushishi tabiiy.(1-
rasm)
Xalqaro Valyuta Fondi ekspertlari Barri Potter va Jek Daymont fikricha,
“Iqtisodiy hamkorlik va tarraqqiyot tashkiloti
68
tarkibidagi ko’pchilik mamlakatlar
davlat moliyasini boshqarishda g’aznachilik tizimiga suyanishadi va bunda
g’aznachilik tizimining Moliya vaziri tomonidan boshqarilishi davlat mablag’larini
ishlatilish samaradorliligini va ularning o’z vaqtida va maqsadli ishlatilishi ustidan
nazorat etish sifatini ham sezilarli darajada oshiradi”
69
.
G’aznachilik tizimi davlatning markaziy hukumati va xududlardagi boshqaruv
organlarining asosiy moliyaviy xizmatlarini ta’minlaydi. Bu xizmatlar qatorida:
davlat mablag’lari to’lovlarini amalga oshirish, mablag’lar harakati hisobi va
hisobotini ta’mimlashi, fiskal hisobot va boshqalar ko’rsatiladi. Rivojlangan
68
rganization for Economic Cooperation and Development (OECD)
69
Barry Potter, Jack Diamond. Building Treasury Systems.1999 r3.
210
davlatlar moliya vazirligi va boshqa tarmoq vazirliklari uchun davlat moliyasini
shakllantirish, ijro qilish va nazorati bo’yicha funktsional bog’liq tarzda kompyuter
tizimini tuzadi va doimiy ravishda takomillashtiradi. Shu bilan birga, bu yaxlit –
integrallashgan tizim, ixtisoslashtirilgan kompyuter dasturlari, byudjetning barcha
darajadagi mahalliy byudjetlarga ishlov berish, davlat qarzini boshqaruv
vazifalarini optimallashtirish, byudjetdan tashqari fondlarni shakllantirish va
birlashtirish, mahalliy moliya organlari va boshqa tashkilotlarining moliyasini
boshqarish funktsiyalari uchun alohida ixtisoslashgan dasturlarni o’z ichiga oladi.
Ilmiy adabiyotlarda g’aznachilik tizimining turli ta’riflari uchraydi. Quyida
shu ta’riflardan birini keltiramiz:
“G’aznachilik tizimida byudjetdan mablag’ oluvchilar topshirig’iga ko’ra
to’lov majburiyatlarini ijroga qabul qilib olish, va tovarlar etkazib berilishi,
bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar uchun bevosita to’lovlarni amalga
oshirilishni g’aznachilik amalga oshiradi va, bunda byudjet mablag’laridan
maqsadli foydalanishni ta’minlaydi”
70
.
Xalqaro Valyuta Fondi ekspertlari Barri Poter va Jek Daymondlarning
ta’riflarishicha:
“Davlat moliyasini boshqarish maqsadida integrallashgan axborot tizimi –
yoki g’aznachilik tizimi – bu to’lovlar, hisobot va moliya boshqaruvini amalga
oshiruvchi tizimki unga moliya vazirligi, g’aznachilik, tarmoq vazirliklari va
byudjet tashkilotlari bevosita bog’lanish huquqiga egadir”
71
.
Davlat byudjeti g’aznachilik ijrosi, yana bir ta’rifga ko’ra, ijroiya organi
tarafidan byudjet mablag’larini jalb qilish va sarflanishini ta’minlaydi, bunda,
70
Ivanova N. G., Makovnik T.D., Kaznacheyskaya sistema ispolneniya byudjetov. «Piter»Sankt-Peterburg. 2001. str.29
71
Barry Potter, Jack Diamond. Building Treasury Systems. 1999 r6.
211
ushbu organ maxsus vakolatlariga ko’ra tushumlar ro’yxati bo’yicha, Yagona
Hisobraqamidan amalga oshiriladigan to’lovlar va zimmasidagi byudjet
majburiyatlarining vaqti va hajmini tartibga soladi
72
.
Xorijiy mamlakatlar G’aznachilik bo’yicha o’tkazilgan taqqoslashdan
ko’rinib turibdiki, byudjetning banklar orqali ijrosi sharoitida byudjet
mablag’larining bosh taqsimlovchisi - Moliya Vazirligining byudjet
mablag’larining tezkorligi ta’minlashda, davlat byudjetinig daromad qismiga
tushadigan mablag’larining kuzatishda ham, byudjet oluvchi tashkilotlarga
mablag’larni taqsimlab etkazish borasida ham funktsiyalari chegaralangan edi.
Byudjet ijrosining g’azna tizimida bosh taqsimlovchisi barcha mablag’larni
Yagona g’azna hisobvarag’iga tushgan vaqtdan mablag’ oluvchiga bu summa
to’langunga qadar shafofligini ta’minlash imkonini bu tizim kengaytiradi. Barcha
mablag’larining Yagona g’azna hisobvarag’iga tushishini tartibga solib turadi,
ulardan vaqt tejash bo’yicha foydalanishning eng qulay variantini tanlaydi. Buning
hisobiga Davlat byudjeti ijrosi samaradorligini keskin oshiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
