Microsoft Word 12-mavzu docx

Fotoelement.
 
Fotoeffekt 
hodisasiga 
asoslanib 
ishlovchi 
qurulmalarfotoelementlar texnikada juda keng qollaniladi. Ulardan eng ko`p tarqalgani 
– vakuumli va gaz to`ldirilgan fotoelementlar. Fotoelementining qo`llanilishi. 
Tasvirni simsiz uzatish (fototelegrafiya) – fotoelement eng ko`p qo`llaniladigan 
sohalardan biridir. Bunga televideniye yaxshi misol bo`la oladi. Oldin qayd 
etilganidek, tasvirni elektr signallariga aylantirish ikonoskop deb ataluvchi 
qurulmada amalgam oshiriladi. Ikanaskop – sirti juda ko`p mitti foto 
elementlardan iborat asbob ular o`zlariga tushayotgan yorug`likka mos bo`lgan 
elektron magnit to`lqinlari hosil qiladi va bu to`lqinlar uzoq masofalarga uzatiladi. 
Antenna yordamida qabul bilingan signallar esa kineskopda qaytadan yorug`lik 
signaliga ya`ni tasvirga aylantiriladi. Fotoelement yordamida ishlovchi fotorelelar 
sanovchi avtomatik ravishda turli mexanizmlarni ishga tushuruvchi va nazorat qiluvchi 
qurulmalarini asosini tashkil qiladi. Fotorele – yorug`lik tushganda yoki 
yorug`lik tushushi to`xtaganda ishga tushishi mumkin. Fotorele – zamonaviy 
robotlarning sezish qurilmalaridan (ko`zidan) tortib, metrolarga kirishi nazorat 
qiluvchi qurilmalarigacha shaxar ko`chalarning yoritish sistemasi, suv yo`llari 
mayoqlarni ishga tushurishdan tortib, detallarning shakli va rangiga qarab 
ajratishgacha bo`lgan vazifani bajaruvchi qurulmalarning asosini tashkil qiladi. 
 
Fotoqarshilik.
 
Fotoqarshilik ichki fotoeffektga asosan ishlaydigan asbob 
hisoblanadi. 
Fotoqarshilik 
deb, 
qarshiligi 
unga 
tushayotgan 
yorug`lik 
intensivligiga bog`liq bo`lgan yarimo`tkazgichli qurulmaga aytiladi. Uning ish 
prinsipini tushunish uchun yarim o`tkazgichni ish prinsipini tahlil qilaylik. Shuni 
ta`kidlash lozimki, yoritilmagan (yorug`likdan to`silgan) yarimo`tkazgichga ham 
ma`lum miqdordagi erkin elektronlar mavjud bo`ladi va ular yarimo`tkazgichni 
xususiy o`tkazuvchanligini hosil qiladi. Agar yarimo`kazgichda kuchlanish 
qo`yilsa, unda elektron toki vujudga keladi va bu tok xususit tok (Ix ) deyiladi. 
Agar yarimo`tkazgich yoritilsa qo`shimcha elektronlar va teshiklar vujudga kelib, 

---

uni o`tkazuvchanligi yaxshilanadi va zanjirdagi tok Iyo yorug`lik tokigacha ortadi. 
Yorug`lik toki va xususiy toklarning xususiy toklarning farqi : I=Iyo – Ix – fototok 
deyiladi. 
Fotoqarshilik 
tovushli 
kinoda, 
televideniyada, 
telemexaniklarda, 
avtomexanikada signal beruvchi (xabar beruchi) vosita sifatida ishlatiladi. 
Fotoelektr yurutuvchi kuch
. 
Ichki fotoeffekt prinsipiga asosan ishlaydigan 
qurilmalarning eng katta tarqalgani fotoelektr yurutuvchi kuch vujudga keladigan 
qurilmalardir. Ba`zan ularga fotogalvanlik elementlar ham deyiladi. Foto – 
EYKning vujudga kelishi ancha soda. Aytaylikki yarimo`trklazgichning bir 
bo`lagi toritilayotgan bo`lsin. Tushayotgan yorug`lik qo`shimcha zaryad 
tushuvchilarni 
(elektronlarni 
va 
teshiklarni) 
vujudga 
keltiradi. 
Natijada 
yarimo`tkazgichning yoritilgan qismida zaryad tashuvchilarning soni ko`p, 
yoritilmagan qismida kam bo`lib qoladi. Bu esa yarimo`tkazgichning har ikkala 
qismi orasida elektr yurutuvchi kuch vujudga kelishiga sabab bo`ladi. Bunday 
EYK diffusion foto – EYK deyiladi.