Microsoft Word 12 Foydalanilgan adabiyotlar

1. Qadimgi va O’rta asrlar ijtimoiy fikrlar taraqqiyotida fuqarolik jamiyatiga doir g’oyalar 
“Fuqarolik  jamiyati”  tushunchasi  -  kishilik  jamiyatining  asrlar  mobaynida  shakllangan 
tafakkurlash mahsulidir. Fuqarolik jamiyatining poydevorini  yaratish va uni amalda shakllantirish 
uchun,  avvalo,  u  haqidagi  g’oyalar  genezisini  bilishga  zarurat  tug’iladi.  Bu  ularning  ijobiy 
jihatlarini muayyan jamiyatga nisbatan tatbiq etish imkonini beradi. 
Insoniyat  taraqqiyotining  barcha  davrlarida  fuqarolik  jamiyatini  qurish  eng  ezgu  g’oya 
sifatida  yashadi. Unga erishish uchun turli ilurajadagi nazariy qarashlar ilgari surilgan.  Bir  guruh 
olimlar  fuqarolik  jamiyatini  qurish  g’oyasi  G’arb  tamadduni  mahsuli  sifatida  amaliyotga  tatbiq 
etilmoqda deb hisoblasa, boshqalari Sharq mamlakatlari mutafakkirlari ijodida bu masalaga oqilona 
yondashuv  uch  ming  yil  ilgari  shakllangan,  degan  qarashni  ilgari  surmoqda.  Albatta,  dastlab 
ijtimoiy  taraqqiyotning  ma’lum  davrlarida  Sharq  mamlakatlari  fozil  jamiyatga  doir  nazariyalarni 
yaratishda yetakchilik qildi. 
“Fuqarolik  jamiyati”  va  uning  tushunchalari  dastlab  Markaziy  Osiyo  ijtimoiy-siyosiy  va 
ma’naviy hayotining yorqin namunasi “Avesto” muqaddas kitobida keltirilgan. “Avesto”ning bosh 
g’oyasi  “ezgu  fikr,  ezgu  maqsad,  ezgu  amal”  ekanligi  har  qanday  jamiyat  va  insonlararo 
munosabatlarning ma’naviy asosi ekanligidan dalolatdir. 
Avestoning  “Yasna”,  “Yasht”,  “Visparad”  va  “Vendidod”  qismlarida  oila  va  jamoada 
berilgan  so’zdan  yoki  qasamdan  voz  kechish,  odamlar  o’rtasida  tuzilgan  ahdnomani  buzish  katta 
gunoh  ekanligi  o’z  ifodasini  topgan.  Xususan,  “O  Spitama,  shartnomani  buzuvchi  kishi  butun 
mamlakatni buzadi, shu bilan birga, Artaga tegishli barcha mulk-u mollarga putur yetkazadi”. “O 
Spitama,  ahdingni  buzma...”  g’oyalari  davlatlar  siyosiy  tizimining  huquqiy  asosi,  adolat  manbayi 
bo’lib, ular Rim huquqidan ham qadimiyroqdir. “Avesto”dagi fuqarolik jamiyatiga xos bu unsur - 
erkak va ayolning teng huquqliligi, oilaning barqarorligini ta’minlash g’oyasi hozirgi davrda ham 
o’z ahamiyatini yo’qo’lgani yo’q. 
Fuqarolik  jamiyati  konsepsiyasining  yevropacha  an’anasi  ildizlari  antik  davrdan 
oziqlanadi.  Mazkur  an’ananing  mazmun-mohiyati  nafaqat  siyosiy,  balki  shaxsni  ijtimoiy-axloqiy 
nuqtayi nazardan baholash bilan bog’liq edi. Bunga misol tariqasida Platon, Aristotel, Sitseron kabi 
mutafakkirlaming qarashlarini keltirish mumkin. 
Fuqarolik  jamiyati  unsurlariga  oid  antik  konseptual  ta’limotda  jamiyat  va  davlat 
fenomenlarining  o’zaro  uzviyligi  qadimgi  yunon  falsafasining  muhim  xususiyatlaridan  biri 
hisoblanadi. Xususan, Platonning (mil. av. 427-347-yy.) “Davlat” asarida fuqarolarning shaxsiy va 
ijtimoiy  hayotini  bir-biridan  ajratib  qarashning  o’zi  emas,  balki  ijtimoiy  sohani  hozirgidek 
zamonaviy talqinda, siyosiy faollik sifatida talqin etilgan. Bunda jamiyat hayotining siyosiy jihatlari 
fuqarolik jamiyati tizimining umumiy tavsifi sifatida talqin etiladi. 
Fuqarolik  jamiyati  unsurlariga  doir  g’oyalaming  keyingi  rivoji  Platonning  shogirdi