Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

4-chizma. Narx belgilash uslublari 
 
 
Narx belgilashning xarajatlarni hisoblashga asoslangan usuli. Bu usul eng oddiy hisoblanib, 
mahsulot  tannarxiga  shu  mahsulotni  ishlab  chiqaruvchidan  iste’molchigacha  yetkazib  berishgacha 
bo‘lgan  jarayonda  vujudga  keladigan  xarajatlarni  va  korxonaning  oladigan  foydasini  qo‘shishga 
asoslanadi. Buni misollarda tushuntirishga harakat qilamiz. Misol uchun qandaydir bir mahsulotni 
ishlab chiqarish quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi: 
 
O‘zgaruvchan xarajatlar – 100 so‘m 
 
Doimiy xarajatlar – 2000000 so‘m 
 
Sotish hajmi rejasi (V) – 2000 dona 
 
Shu ko‘rsatkichlar asosida mahsulot tannarxini (T) hisoblaymiz. 

---

 
 
 
 
 
 
 
  Doimiy xarajatlar   
  2000000 
 
T = O‘zgaruvchan xarajatlar + ---------------------------- = 100 + ------------ =  
 
 
 
 
 
 
 
 
V 
 
 
     2000 
 
= 100 + 1000 = 1100 so‘m. 
 
Mahsulot tannarxi 1100 so‘mni tashkil etar ekan. 
 
Endi, deyaylik ishlab chiqaruvchi ulgurji vositachiga sotiladigan mahsulot hajmidan 20 foiz 
foyda ko‘rmoqchi. U holda sotish narxi (N) quyidagicha topiladi: 
 
 
 
       T   
       1100 
       1100 
 
N = ----------------- = ------------  = ----------- = 1375 so‘m. 
 
 
1-ustama 
      1 – 0,2 
         0,8 
 
 
Demak, ishlab chiqaruvchining foydasi 1375 – 1100 = 275 so‘mni tashkil etadi. 
 
Ulgurji savdo qiluvchi, o‘z navbatida, sotilgan mahsulot hajmidan 20 foiz miqdorida foyda 
ko‘rishni xohlasa u holda mahsulotning sotilish narxi quyidagicha topiladi: 
 
 
1375 + 1375 so‘mdan 20 foiz = 1375 + 275 = 1650 so‘m. 
 
 
Har  xil  tovarlar  uchun  savdo  ustamalari  bir-biridan  farq  qiladi.  Narxni  aniqlashga  bunday 
yondashuvda  bozor  talabi  va  raqobatchilar  narxi  hisobga  olinmaydi.  Bundan  tashqari,  sotiladigan 
mahsulotning  hajmini  aniqlash  qiyin  bo‘lganligi  sababli,  ishlab  chiqarish  xarajatlarining  hajmini 
aniqlashda  ham  qiyinchilik  tug‘iladi.  Shunga  qaramasdan,  bahoni  aniqlashning  bu  usuli  tez-tez 
qo‘llaniladi,  chunki  bu  usul  oddiy  va  tushunarlidir.  Narx  belgilashning  xarajatlarni  hisoblashga 
asoslangan uslublaridan yana biri zararsizlik va maqsadli foydani ta’minlashning tahlili asosida olib 
boriladigan usul hisoblanadi. 
 
Zararsizlik va maqsadli foydani ta’minlashning tahlili asosida narx belgilash usuli. Ma’lumki, 
har  bir  korxona  ma’lum  bir  foydani  ko‘zlab  narx  qo‘yishga  intiladi.  Narxlashtirishning  bu  usuli 
zararsizlik grafigiga asoslanadi. Zarasizlikning gipotetik grafigi 17-chizmada ko‘rsatilgan.