Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

 
3.  
Maqsadli bozor segmentlarini tanlash. 
 
Turli belgilar asosida aniqlangan bozor segmentlari korxona tomonidan xizmat ko‘rsatishda 
ko‘proq  to‘g‘ri  keladiganini  ajratish  nuqtai  nazaridan  tadqiq  etilishi  kerak.  Shunday  ekan, 
segmentlash maqsadli bozorni tanlab olishga asos yaratadi. 
 
Maqsadli  bozor  –  segmentlarning  ko‘proq  optimal  yagona  segmenti  bo‘lib,  unga 
mehmonxonaning  maqsadi,  imkoniyatlari  va  tashqi  muhit  omillarini  hisobga  olgan  holda 
mehmonxonaning marketing faoliyati yo‘naltiriladi. 
 
Maqsadli  bozorni  shakllantirish  jarayonida  mehmonxonalar  bozor  javonlari  yoki 
bozor tuynuklariga tayanishi mumkin.  
 
Bozor javonlari – bozor segmenti bo‘lib, uning ehtiyojlariga ushbu mehmonxonaga 
mahsuloti ko‘proq optimal mos keladi. Ancha ko‘proq bozor javoni deganda ushbu mehmonxonaga 
tomonidan  band  etilgan  segment  tushuniladi.  Bozor  javoni  hajmlari  uning  potensial  ichki 
imkoniyatlari, strategik maqsadlari va zahira bazasi bilan bevosita bog‘liqdir. Bozor javonini tashkil 
etuvchi bozor segmentlarining barchasida ham mehmonxona ahamiyatli o‘rinni egallay olmaydi. Bir 
necha mehmonxonalarning bozor javonlari, qoidaga ko‘ra, qisman yoki to‘liq tarzda muvofiq keladi, 
bu iste’molchilarning afzal ko‘rishi uchun raqobat kurashini aniqlab beradi. 
 
Bozor tuynugi – iste’molchilarning raqobatchilar tomonidan band etilmagan bo‘g‘ini 
bo‘lib, bunda ularning ehtiyojlari kerakli darajada ular tomonidan taklif etilayotgan mahsulotlar bilan 
qoniqtirilmaydi. 
 
Maqsadli  bozorni  tanlashga  jiddiy  e’tibor  qaratish  zarur,  negaki  bunga  salmoqli 
darajada mehmonxonaning butun keyingi faoliyatining samarasi bog‘liqdir. Maqsadli sifatida u yoki 
bu segmentni tanlash haqidagi qarorni qabul qilishdan oldin quyidagi savollarga javob berish zarur: 
iste’molchilarning ehtiyoji va kutishlari (xoxishlari) qanday? 
korxona ularni qondira oladimi? 
korxona buni raqobatchilardan ko‘ra yaxshiroq bajara oladimi? 
bunda u qo‘yilgan maqsadlariga erishadimi? 
Maqsadli  bozorni  tanlash  iste’molchilar  nuqtai  nazaridan  ajralib  turuvchi  jihatlari  va 
xususiyatlarini  aniqlab  beruvchi  va  boshqa  shunga  o‘xshash  mahsulotlar  qatorida  o‘rnini  aniqlab 
beruvchi mahsulotni mavqeilashtirish bilan mustahkam bog‘liqlikdagi mavqeilashtirish mahsulotni 
bozorda taniqli qiladi.  
Maqsadli bozorni tanlashning ko‘rsatkichlarning muayyan majmui bo‘yicha segmentlarning 
o‘lchamlarini kompleks baholashdan iborat. Ularni shartli ravishda 2 ta guruhga bo‘lish mumkin: 

---

korxonaga  faoliyati  uchun  u  yoki  bu  bozor  segmentlarining  afzalligini  aniqlashga  imkon 
beruvchi baholash ko‘rsatkichlarining o‘zi; 
ushbu segmentda korxonaning ishlashi mumkin emasligini tezda aniqlashga imkon beruvchi 
yoki bu imkoniyatni muammoli sifatida baholashga asos beruvchi cheklovchi-ko‘rsatkichlar. 
Maqsadli bozorni tanlash harakatlarning muayyan ketma-ketligini taklif etadi: 
1) bozor segmenti potensialini aniqlash; 
2) bozor segmentining qulayligi va muhimligiga baho berish; 
3) bozor segmentini o‘zlashtirish imkoniyatlarini taklif qilish. 
Bozor  segmenti  potensiali  uning  miqdoriy  o‘lchamlari,  ya’ni  sotib  olish  qobiliyati  bilan 
tavsiflanadi. Bu unda qancha xizmat va qanday umumiy qiymat bilan amalga oshirilishi mumkinligini 
ko‘rsatadi. 
Bozor sig‘imi(sotib olish qobiliyati)ni o‘rganish  asosida uning dinamikasiga baho beriladi. 
Sotish  hajmlarini  tahlil  qilish  istiqbolda  bozor  sig‘imining  o‘zgarishining  kutiladigan  tavsifi 
qandayligi to‘g‘risida xulosa chiqarishga imkon beradi: bozor dinamik tarzda o‘syaptimi yoki sig‘im 
kam o‘zgarayaptimi yoxud bozor “qisqaradimi”. Bu o‘z navbatida sotuv hajmining mumkin bo‘lgan 
oshuvi nuqtai nazaridan muayyan bozorda ishlash istiqbollariga baho berishga imkon beradi. 
Bozor segmenti boshdan joriy etish va u bilan ishlash bilan bog‘liq xarajatlarni qoplash va 
foyda  ko‘rish  uchun  yetarlicha  bo‘lishi  kerak.  Bundan  tashqari,  u  keyinchalik  rivojlanish 
istiqbollariga ega bo‘lishi kerak. Bu o‘lchamlarning ko‘pchiligi korxonaga ushbu segmentga qanday 
ishlab  chiqarish  quvvatlarini  yo‘llash,  sotuv  tarmog‘i  hajmi  qanday  bo‘lishi  kerakligini  hal  etishi 
kerak va hokozolar. 
Bozor segmentining qo‘layligini baholash korxona uchun bozorning u yoki bu segmentida o‘z 
mahsulotini joriy etishni boshlash va o‘tkazishning prinsipial imkoniyatlari bor yoki yo‘qligi haqidagi 
axborotni tahlil qilishni nazarda tutadi. Buning uchun bozorni cheklovchi ko‘rsatkichlar yordamida 
baholash maqsadga muvofiqdir, bularga quyidagilarni kiritish mumkin: 
ushbu bozorda amal qiluvchi va to‘g‘ridan-to‘g‘ri unda muayyan korxonalarning faoliyatini 
taqiqlovchi meyoriy-huquqiy hujjatlar; 
ushbu bozorda korxonaning faoliyat yuritish shartlarini belgilab beruvchi texnik-texnologik 
meyoriy cheklovlar; 
zarur resurslarni olishning mumkin emasligi yoki qiyinligi bilan bog‘liq resursli cheklovlar, 
bu resurslarsiz ushbu bozorga chiqish imkoniyati yo‘q yoki juda qiyin; 
mahsulotning  sifati,  xavfsizligi,  ekologik  ko‘rsatkichlari  bo‘yicha  maxsus  talablar  (ish 
jumladan ularning sertifikatlanganligi va standartlashgani bo‘yicha); 
bozorga chiqish va unda ishlashni qiyinlashtiruvchi infratuzilmaviy va axborot cheklovlari; 
ijtimoiy-siyosiy  omillar  (qonunchilik,  davlat  va  milliy  hokimiyat  organlarining  siyosati, 
ijtimoiy harakatlar, jamiyatga ma’qul kelish darajasi, biznesni yuritishning qabul qilingan qoidalari 
va hokozolar). 
Segmentning muhimligiga baho berish iste’molchilarning u yoki bu guruhini bozor segmenti 
sifatida qarab chiqish qanchalik haqqoniyligini u asosiy birlashtiruvchi belgilar bo‘yicha qanchalik 
barqarorligini aniqlashni nazarda tutadi. Bu baholash ko‘rsatkichi bozorni segmentlash g‘oyasining 
o‘zi bilan beriladi. Bosh muammo bo‘lib iste’molchi hatti-harakati o‘xshashligining kerakli darajasini 
aniqlash  hisoblanadi,  bunda  ta’kidlash  mumkinki,  muayyan  belgi  bo‘yicha  birlashgan  xaridorlar 
yagona segmentni tashkil etadi. Bozorning ajratib ko‘rsatilgan segmentlari korxonaning marketing 
faolligiga  o‘zining  sezgirligi  bo‘yicha  yetarlicha  farq  qilishi  kerak.  Bundan  segmentlashning 
qo‘llanadigan  belgilari  segmentlar  o‘rtasidagi  farqi  maksimallashtirishi  (bir  xil  emasligi  sharti)  va 
bitta  segment  ichida  iste’molchilar  o‘rtasidagi  farqi  minimallashtirishi  (bir  xillik  sharti)  kerakligi 
kelib chiqadi. 
Bozor segmentini o‘zlashtirish imkoniyatlarini tahlil qilish nazarda tutadi: 
1)  xavfni  baholash.  Bozorga  chiqish  xavfi  –  xavf  omillari  salmog‘ini  qo‘shish  yo‘li  bilan 
aniqlanadi.  Bunday  hisoblash  turlicha  segmentlar  uchun  alohida  olib  boriladi,  natijada 
boshqalarinikiga nisbatan olingan miqdori kam bo‘lgani tanlanadi; 

---

2) asosiy  raqobatchilarning tutayotgan  yo‘lini aniqlash. Ayniqsa, kelajakda kim raqobatchi 
bo‘lishi mumkin, uning kuchli va kuchsiz tomonlari qandayligini aniqlash muhimdir. Raqobatchilar 
tutgan yo‘lni aniqlash asosida muvaffaqiyatning asosiy omillari, ya’ni korxonaga raqobatchilar oldida 
yaqqol  ustunlikka  erishish  imkonini  beruvchi,  bozor  talablaridan  kelib  chiquvchi  omillar  bilan 
belgilanadi; 
3)  bozorda  yangi  korxonaning  paydo  bo‘lishiga  raqobatchilarning  mumkin  bo‘lgan 
reaksiyalarini  aniqlash,  raqobatchilar  korxonani  bozordan  chiqib  chiqaradigan  javob  harakatlarini 
qo‘llay olmasligiga ishonch hosil qilishi kerak. Bu yerda raqobatchilarni yaxshi bilishi katta yordam 
beradi.  Masalan,  yetarlicha  ishlab  chiqarish  quvvatlariga  ega  bo‘lmagan  raqobatchi  yangi 
korxonaning paydo bo‘lishiga javoban o‘z xizmatlariga haqni kamaytira olmaydi, u shuningdek o‘z 
ishlab  chiqarishini  yangilashga  kapital  qo‘yilmalarni  anchadan  buyon  amalga  oshirmagan  bo‘lsa 
ishlab chiqarish xarajatlarini keskin kamaytira olmaydi. 
4) segmentning foydaliligini aniqlash bozorning ushbu segmentida korxona ishining iqtisodiy 
samaradorligini  prognozlash  u  yoki  bu  segmentning  foydaliligini  baholash  uchun  odatda  muvofiq 
ko‘rsatkichlarni  hisoblashning  standart  metodlari  qo‘llanadi:  foyda  normalari,  qo‘yilgan  kapitalga 
daromad, aksiya dividendlari hajmi, korxona foydasi umumiy miqdorining o‘sishi. 
Bozor  segmentini  o‘zlashtirish  imkoniyatlarini  tahlil  qilishda  korxonaning  maqsadlari  va 
resurslari  kabi  baholash  ko‘rsatkichlarini  e’tiborga  olish  zarur.  Bozorning  tanlab  olingan 
segmentidagi  ishlar  samaradorligini  korxonaning  unda  xizmatlarning  kafolatlangan  takliflarini  – 
talab  etilgan  hajmda,  kerakli  sifat  bilan,  berilgan  jadallik  va  muvofiq  kuzatuv  bilan  ta’minlash 
qobiliyati  bilan  belgilanadi.  Bu  korxonaning  ishlab  chiqarish,  kadrlar,  ilmiy-texnik,  tashkiliy-
boshqaruv,  investitsiyaviy  imkoniyati,  shuningdek  uning  innovatsion  imkoniyatlarini  sinchiklab 
tahlil qilish kerakligini shart qilib qo‘yadi. 
Korxonaning maqsadli bozori sifatida u yoki bu segmentini tanlash to‘g‘risidagi qat’iy qarorni 
bunday qaror yuqorida sanab o‘tilgan barcha mezonlarga qanchalik muvofiq kelishini har tomonlama 
baholash asosida qabul qilinadi. 
Bozorning  mumkin  bo‘lgan  segmentlari  sonini  optimallashtirish  uchun  konsentrlashgan  va 
dispersli metodlarni qo‘llash maqsadga muvofiqdir.   
Konsentrlashgan  metod  yoki  “chumoli  metodi”  bir  segmentdan  boshqa  segmentga  izchil 
izlanish ishini nazarda tutadi. Bu metod tezligi bilan ajralib turmaydi, lekin ko‘p xarajat talab etmaydi. 
Dispersli metod yoki ninachi metodi sinab ko‘rish va xatolar yo‘li bilan amalga oshiriladi. U 
korxonani  tezda  bozor  segmentlariningoqibatda  izchillik  bilan  ulardan  ko‘proq  foydali  va 
samaralisini tanlash uchun maksimal mumkin bo‘lgan miqdoriga chiqishni nazarda tutadi. Bunday 
metod tezda natija beradi, biroq salmoqli xarajatlarni talab etadi. 
Maqsadli bozorni tanlangandan so‘ng korxona oldida unga kirib borish vazifasi ko‘ndalang 
bo‘ladi.  Odatda  bu  mahsulotni  tanitish  vositasi  bilan  erishish  orqali  bu  segmentda  o‘z  o‘rni 
to‘g‘risidagi qarorni qabul qilish bilan bog‘liq.