Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

 
Vaziyatni tahlil etish va marketing sintezi. 
 
Marketing  dasturlarini  ishlab  chiqishda  maqsadli  yondashish  uslubiga  asosan  korxonaning 
mo‘ljallangan  maqsadiga  erishish  va  uni  bajarilishini  nazorat  qilish  resurslari  va  tadbirlari  tizimi 
shakllantiriladi. 
Korxona (firma)ning marketing dasturi (biznes rejasi) tarkibi quyidagichadir: 
Korxonaning imkoniyatlari tahlili (holatli tahlil). 
Faoliyati,  shart-sharoitlari  resurslari,  samarali  natijaga  erishish  yo‘nalishlari.  Korxonaning 
ichki va tashqi  muhitlarini solishtirish. 
Rivojlanish maqsadlarini aniqlash.(Marketing sintezi). 
Ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanishning  ustuvor maqsadlari va bozorda foydaga erishish 
yo‘llarini aniqlash. 
Strategiyani ishlab chiqish. 

---

Korxonaning moddiy, mehnat va moliya resurslaridan samarali foydalanishni ko‘zlagan uzoq 
muddatli  maqsadni  aniqlash  (bozor  segmentlarini,  marketing  vositasini,  bozorga  kirish  vaqtini  va 
boshqalarni tanlash). 
Rejani ishlab chiqish. 
Ishlab  chiqarish,  moliya,  baho,  kadrlar,  reklama,  sotish  va  boshqalarni  amalga  oshirish 
xarajatlari va natijalarini rejalashtirish tizimi. 
Nazorat qilish. 
Strategik  nazorat  (tanlangan  tamoyilni  aniq  bozor  holatiga  to‘g‘ri  kelish).  Yillik  nazorat 
(rejadagi tadbirlar va xarajatlarning bajarilishi), foyda olish darajasi nazorati. 
Korxonaning imkoniyatlari tahlil qilinganda uning bozordagi shart-sharoitlari (tashqi muhiti) 
va o‘zining ichki salohiyati to‘g‘risida batafsil axborotlar to‘plab, aniq xulosa chiqariladi.  Buning 
uchun “Bozorni kompleks tadqiq qilish” va “Holatli tahlil” usullaridan foydalaniladi. 
Bozorni  kompleks  tadqiq  qilish  boshlang‘ich  davri  bo‘lib,  korxona  marketing  dasturini  va 
rejasini tuzishi uchun manba hisoblanadi. Holatli tahlil, firma faoliyatini o‘ziga xos taftish qilish va 
atroflicha baholashni o‘z ichiga oladi. 
Korxonaning  rivojlanish  maqsadlarini  aniqlashda  eng  avvalo  uning  ichki  imkoniyatlarini 
hisobga  olib,  qaysi  sohada  sotishning  o‘sishi  orqalimi  yoki  bozorda  o‘z  ulushini  ko‘paytirish, 
obro‘sini ko‘tarish yo‘li bilan erishiladimi kabi savollarga javob izlanadi. Korxonaning rivojlanish 
maqsadlari marketing tajribasiga ko‘ra bir necha yo‘nalishlar orqali amalga oshirilishi mumkin: 
Birinchidan,  ekstensiv  rivojlanish,  ya’ni  egallangan  bozorda  (bozor  segmentida)  ishlab 
chiqarilayotgan tovarni sotish hajmini ko‘paytirish orqali daromadni oshirish; ikkinchidan, intensiv 
rivojlanish,  bu  yo‘l  bilan  ekstensiv  imkoniyatlar  tugagach,  yangi  bozorlarga  chiqish  yoki 
segmentlarni  kengaytirish  yoki  bozorga  yangi  modifikatsiyali  tovar  taklif  etiladi.  Uchinchidan, 
integratsiyalashgan  rivojlanish  orqali    sotish  korxonalar    bilan  hamkorlikda  ular  resurslaridan 
foydalanib,  daromadni  ko‘paytirish,  to‘rtinchidan,  diversifikatsiya  yo‘li  bilan,  ya’ni  korxona  o‘z 
marketing  faoliyati  doirasida  qo‘shimcha  xom-ashyoni,  tovarni,  texnologiyani,  iste’molchilarni 
o‘zlashtirish orqali raqobatbardoshligini oshirishga va foydani ko‘proq olishga erishadi. 
Marketing strategiyasi - maqsadga erishish uchun qanday harakat qilish kerak? - degan savolga 
javob izlaydi. Strategik rejalashtirish korxonaning mahsulot ishlab  chiqarish, iste’molchilar, baho, 
reklama, sotish va boshqa faoliyatiga asosiy yo‘nalish aniqlaydi, har bir bo‘limi maqsadini belgilaydi 
va ular ishini muvofiklashtiradi. 
 Marketing  strategiyasi  zaminida  quyidagi  besh  talab  (prinsip)  mavjud,  ular  korxonalar 
faoliyatida hisobga olinishi mumkin: 
Bozor bir xil emas, u o‘ziga xos tabaqalar (segmentlar)dan iborat.  
Korxona bozorda bir yoki bir nechta segment talablarini nazarda tutishi mumkin. Ammo har 
doim  tanlangan  bozori  tabaqalari  (segmentlari)ni  o‘ziga  jalb  etishda,  ko‘proq  muvaffaqiyat 
qozonishni uylash lozim. 
Firma bozorda mustaqil yoki boshqa korxonalar bilan xamkorlikda faoliyat ko‘rsatishi mumkin. 
Marketing  vositasini  tanlashda,  ko‘proq  bir-biriga  mos  va  o‘zaro  vazifalari  bilan  bir-birini 
to‘lgizib  turuvchilarni  ishga  solishni  kuzda  tutish  kerak.  Masalan,  tovar  o‘rami  bilan  narx,  tovar 
harakati  bilan  sotish  joyini,  iste’molchilar  bilan  aloqalarni  reklamaga  qo‘shib  ishlatilishi  tavsiya 
etiladi. 
Korxonaning bozorga chiqishida iqtisodiy holatni har tomonlama hisobga olish talab etiladi. 
Masalan, umumiy va savdo konyukturasining holatini, raqobatchilar bilan tutgan o‘rni va boshqalar. 
Marketing  strategiyasini  ishlab  chiqishda  eng  muhim  muammo,  korxonani  foyda  olishga 
yo‘naltirish hisoblanadi. Uning yechimini topishda jahon tajribasida  quyidagi yondoshishlar mavjud. 
“Porterning  umumiy  strategik  modeli”da  korxona  barcha  imkoniyatlarini  bozordagi  bir 
segmentga qaratadi, tovar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish evaziga mahsulotga past baho 
belgilab  iste’molchilarni  ko‘proq  jalb  etadi  va  sotish  xajmini  oshiradi.  Boshqa  holatda  esa, 
raqobatchilar yo‘q bozorni yangi tovar assortimenti bilan egalllab oladi. 
“Tovarlar (bozorlar imkoniyatlari qolipi(matritsasi))”da foydani ko‘paytirish birinchidan -tovar 
harakatini  o‘zgartirmagan  holatda  bozorni  kengaytirish,  ikkinchidan  -  hali  talab  qondirilmagan 

---

bozorlarga kirib borish; uchinchidan - korxona bozorda yaxshi tanilgandan so‘ng yangi tovar ishlab 
chiqarish  yoki  modifikatsiyasini  o‘zgartirish;  to‘rtinchidan  -  yangi  bozorlar  uchun  yangi  tovarlar 
ishlab chiqarish orqali erishiladi. 
“Boston konsalting guruhi qolipi” orqali bozorda foyda olish, korxona faoliyat ko‘rsatadigan 
hududlardan eng samarali strategik xo‘jalik bo‘limlarini tanlash bilan amalga oshiriladi. 
Birinchi hudud - “yulduzlar” (katta talab va bozorda yukori ulushga erishilgan). Bu xududni 
e’zozlab,  yanada  mustahkamlash  choralari  ko‘riladi.  Bozordagi  ulushni  saqlash  uchun  narxlarni 
pasaytirish, reklama xarajatlarini ko‘paytirish, mahsulot turlarini ko‘paytirish va boshqalar amalga 
oshiriladi. 
Ikkinchi hudud - “sog‘in sigirlar” (past talab, ammo bozorda firmani ulushi yuqori) Bu hududga 
qattiq nazorat o‘rnatiladi. 
Uchinchi hudud - “qiyin tarbiyali bolalar” (talab yuqori, ammo bozorda ulush kam). Bu hudud 
imkoniyatlarini o‘rganish va “yulduzlar” hududi darajasiga ko‘tarilishi ehtimoli bormi yoki yo‘qmi? 
Kerak bo‘lsa, harakatni ko‘paytirish zarur. 
To‘rtinchi  hudud  -  “itlar”  (past  talab  va  bozorda  kam  ulush).  Agar  bunday  hududni  egallab 
turishga, keskin sabab bo‘lmasa, undan qutulish kerak. 
Marketing rejasi — bu marketing faoliyatining barcha turlarini korxonaning maqsadlari, uning 
resurslari, kadrlar imkoniyati, tashkiliy tuzilishiga muvofiq birlashtirishga imkon beruvchi tashkiliy-
boshqaruvchilik  hujjatidir.  Korxona  kelajak  haqida aniq  tasavvurga  ega  bo‘lishi  kerak,  degan  fikr 
mavjud.  Bu  tasavvur  asosiy  strategik  yo‘nalishni  belgilaydi,  tafsilotlar  esa  oldinga  harakatlanish 
davrida  ishlab  chiqiladi.  Shuning  uchun  marketing  rejasi  hal  qiladigan  vazifalardan  kelib  chiqqan 
holda uning korporativ rejadagi vaziyati muvofiqlashtiruvchi rol o‘ynaydi. 
Marketing rejasi odatda kirishdan boshlanadi, unda maqsadlar va ularni hayotga tadbiq qilish 
bo‘yicha tadbirlar bayon qilinadi (3-jadvalga qarang). Bozor vaziyati va uning istiqbollari bo‘limida 
taqdim  qilingan  axborot  asosida  bozor,  tovar,  raqobatchilar  va  tovarlarni  tarqatish  tahlil  qilinadi. 
Korxona imkoniyatlari va xavf-xatarlarini tahlil qilishdan maqsad tovarga ta’sir ko‘rsatishi mumkin 
bo‘lgan asosiy xavflar va imkoniyatlarni tasvirlashdir. Moliyaviy va marketing maqsad va vazifalari 
bo‘limida mazkur tovar bo‘yicha korxonaning vazifalari ifodalanadi. Shu jumladan, sotilishlar hajmi, 
bozor ulushi, sof foyda, narxlar darajasi ko‘rsatkichlari, shuningdek, shu vazifalarni bajarish vaqtida 
korxona  duch  kelishi  mumkin  bo‘lgan  muammolar  ham  yoritiladi.  Marketing  strategiyasi 
rejalashtirilgan  maqsadlarga  erishish  uchun  foydalanadigan  umumiy  marketing  yondashuvidan 
iborat. Harakatlar dasturlari nima, kim tomondan va qachon amalga oshirilishini va buning qiymati 
qancha bo‘lishini belgilaydi. Budjetlar — bu kutiladigan xarajat va daromadlar. Ular mazkur rejaning 
bajarilish  natijalarini  oldindan  moliyaviy  baholashga  imkon  beradi  va,  nihoyat,  nazorat  va 
tartiblashtirish rejaning  bajarilishi qanday nazorat qilinishi va rejadagi xatti-harakatlar o‘zgartirish 
bo‘yicha tadbirlar qanday amalga oshirilishini ko‘rsatadi. 
Rejani amalga oshirish uchun javobgarlik marketing xizmatiga yuklatiladi. Bunda marketing 
rejasini  amalga  oshirish  uchun  zarur  bo‘lgan  asosiy  tadbirlar  va  vaziflarni  belgilab  beradigan 
harakatlar dasturi, shuningdek, rejalashtirish, axborot olish, budjetni tuzish, mehnatga haq to‘lash, 
rag‘batlantirish bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlar muvofiqlashtiriladigan qarorlar va rag‘batlashlarni 
qabul qilish tizimi eng muhim bo‘lib hisoblanadi.