Microsoft Word 04 Kishlok xujaligida investitsion jarayonlar

Mutlaq samaradorlik
fermer xo‘jaligi sarf qilgan sar- moya natijasida qo‘shimcha natija, ya'ni 
sarf qilgan sarmo- yaning bir-birligiga olgan qo‘shimcha yalpi daromad va foy- da bilan ifodalanadi. 
Fermer xo‘jaligi bo‘yicha bu quyida- gi formula bilan aniqlanadi: 

---

56 
SS
a
= AYaDekiF S ' 
S 
Bunda:
SS
a
— mutlaq samaradorlik; 
AYaDekiF — qo‘shimcha olingan foyda; 
S — sarmoya (investitsiya)ning o‘sgan qismi. 
Masalan, fermer xo‘jaligi bozor iqtisodi talablari da- rajasida bo‘lishini ta'minlash uchun kompleks 
tadbirlar- ni amalga oshirish xo‘jalik foydasini har yili 8 mln. so‘mga oshirish imkoniyatini beradi. 
Bunda sarf-xarajatlarning samaradorlik koeffitsienti - 0,27 ni tashkil etadi. 
Investitsiya ayrim vositalar va yo‘nalishlar bo‘yicha sarf- langanda mutlaq samaradorlikni 
aniqlashda quyidagi for- muladan foydalaniladi: 
(T
0
- T
{
)xM 
s ' 
Bunda:
T
0
— sarmoya qilingunga qadar bo‘lgan davrdagi mahsulot birligi; 
T, — sarmoya qilingandan keyingi tannarx; 
M — sarmoya qilishi natijasida olingan mahsulot yoki ish hajmi. 
Masalan, fermer xo‘jaligi sigirlaridan sut sog‘ib olish- ni mexanizatsiyalash uchun sog‘ish 
agregatlarini sotib olib o‘rnatdi. Bu tadbirlarga 15 mln. so‘m sarf-xarajat qildi. Natijada 100 bosh 
sigirning har biri 3000 kg (30 sentner) sut beradigan, qo‘lda sog‘iladigan sigir mashinalar yordami- da 
sog‘iladigan bo‘ldi. Sigirlar qo‘lda sog‘ilganda 1 sentner sut tannarxi — 1300 so‘m bo‘lgan bo‘lsa, 
ularni mashinada sog‘ish natijasida 1 sentner sut-tannarxi 1200 so‘mni tash- kil egdi. Shu tariqa har 
bir sentner sutni sog‘ib olishdan — 100 so‘m tejashga erishildi. Ma'lumotlarni yuqoridagi formulaga 
qo‘yish orqali bu tadbirga qilingan sarflari — investitsiyaning iqtisodiy samaradorligini aniqlaymiz: 
Bu tadbirga qilingan sarf-xarajat mutlaq samarador- lik koeffitsienti - 0,2 ga teng bo‘ldi. Sarmoya 
sarflari- ning me'yoriy samaradorlik koeffitsienti - 0,14 so‘mga geng. Endi sarf-xarajatlarning 
samaradorligini yanada to‘liq- roq tushunish uchun ularni qoilash muddatini bilish kerak, ya'ni bu 
sarflar o‘z qiymatini olingan qo‘shimcha daromad- lar bilan necha yilda qoplaydi? Sarf-xarajatlarni 
qop- lash mudsati quyidagicha aniqlanadi: Fermer xo‘jaligi bo‘yicha: 
C/AF=
30000000/8000000= 3,7
 iil; 
Ayrim yo‘nalishlar: 
.. 
S 
15
mln „ . 
M = -------- =— -------- = ----------- = 5 
( T
0
- T
x
) *
3000
Sarmoya turi bo‘yicha me'yori: 
KMt=0,14 
Har ikkala tadbirda ham qoplash muddati me'yoriy mud- datdan kam bo‘lganligi sarf-xarajatning 
iqgisodiy sama- rali ekanligini ko‘rsatadi. 
Masalan, fermer xo‘jaligi boshoqli don ekinlari hosi- lini o‘rib-yig‘ib oluvchi kombayn xarid 
qilmoqchi. Ta'mi- not bozorida 3 xil rusumdagi kombayn mavjud bo‘lib, biri Rossiya Federatsiyasida 
ishlab chiqarilgan «enisey» kom- bayni, bahosi 16 mln. so‘mni, ikkinchisi AQShda ishlab chiqarilgan 
«Keys» kombayni, bahosi 22 mln, uchinchisi Germaniyada ishlab chiqarilgan «KLASS» kombayni, 
baho- si 19 mln. so‘m. 
Kombaynlar pasportida ko‘rsatilgan texnik ma'lumot- larga ko‘ra, mavsumda «enisey» — 600 
tonna, «Keys» — 1200 tonna, «KLASS» kombayni esa — 840 tonna boshoqyai donni o‘rib-yig‘ib 
olishi mumkin. 
Har bir rusumdagi kombayn bilan o‘rib-yig‘ib olishga ket- gan joriy xarajatlar 1 tonna hisobiga 
«enisey» kombayni- da — 50 ming so‘mni, «Keys» kombaynida — 35 ming so‘mni, «KLASS» 
kombaynida — 40 ming so‘mni tashkil etgan. Yuqorida keltirilgan ma'lumotlarni nisbiy (taqqoslama) 
samarador- likni aniqlash formulasiga qo‘yish orqali qaysi rusumdagi kombaynni sotib olish fermer 
xo‘jaligi uchun iqtisodiy jihatdan samarali ekanligini aniqlaymiz: 
«enisey» 50+0,16*26,6=54,2 ming so‘m; 

---

57 
«Keys» 35+0,16*18,3=37,9 ming so‘m; 
«KLASS» 40+0,16*22,6=43,6 ming so‘m. 
Tahlillardan ko‘rinib guribdiki, fermer xo‘jaligi «enisey» rusumli kombaynni sotib olganda 1 tonna 
boshoq- li donni o‘rib-yig‘ib olishga — 54,2 ming so‘m, «KLASS» kombaynini xarid qilganda - 43,6 
ming so‘m, «Keys» kom- baynidan foydalanganda — 37,9 ming so‘m sarf qilgan bo‘lar- di. Yoki 
«KLASS» kombaynidan foydalangandan ko‘ra — 5,7 mingga, «enisey»ga nisbatan esa — 16,3 ming 
so‘m kam sarf qilishga erishadi. Shuning uchun fermer xo‘jaligi «Keys» rusumli kombaynni sotib 
olgani ma'qul. 
Mustaqil bozor munosabatlarida shakllanayot- gan respublika iqtisodiyotiga investitsiya 
mablag‘lari, yangi samarali texnologiyalarning kirib kelishi mahsulot hajmini, assorti- mentini hamda 
daromadini oshirishga imko- niyat yaratdi. Investitsiyalar kapital, inno- vatsiya va ijtimoiy shakllarda 
Respublika- ning barcha xalq xo‘jaligida samarali faoli- yat ko‘rsatmoqda. Hukumat tomonidan inves- 
titsiya olib keluvchi investorlarni huquqiy himoyalash to‘g‘risida barcha qonuniy asoslar yaratildi. 
Investitsiya olib kirish va undan hamkorlikda foydalanish hamda moliyalash me- xanizmlari davlat 
tomonidan boshqariladi, tartibga solinadi va nazorat ishlari olib boriladi. Respublikaning jahon 
bozoriga chi- qishi uchun yangi texnologiyalar zarur ekan, bu sohani rivojlantirishga katta e'tibor saq- 
lanib qoladi. Ayniqsa, fermer xo‘jaliklari- ni rivojlantirishda ijtimoiy va ishlab chi- qarish 
infratuzilmasini rivojlantirishda investitsiya mablag‘lari va texnologiyalari mu- him rol o‘ynaydi.