Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

XXIV MAVZU. QO`SHILGAN QIYMAT SOLIG`I. AKSIZ SOLIG`I 

24.1. Qo‘shilgan qiymat solig‘i tushunchasi va soliqni to‘lovchilar. 

Qo‘shilgan  qiymat  solig‘i  (QQS)  ishlab  chiqarish,  tovarlar  (ishlar,  xizmatlar)  sotish  va 

O‘zbekiston  hududiga  tovarlar  (ishlar,  xizmatlar)  import  qilish  jarayonida  qo‘shilgan  qiymatning  bir 

qismini  byudjetga  ajratishni  bildiradi.  Ammo  bu  umumiy  holdir.  Amaliyotda  bizda  shunday  hollar 

bo‘ladiki,  QQS  qo‘shilgan  qiymatdan  emas,  balki  butun  qiymatdan  (oborotdan)  olinadi.  Masalan, 

QQSni to‘lamaydigan bo‘lsalar: qishloq xo‘jalik tovar ishlab chiqaruvchilari yer solig‘i to‘lashga o‘tgan, 

savdo tashkilotlari, yagona soliq to‘lovchi kichik korxonalar. Bunday hollarda QQS oborot solig‘ining 

o‘zi bo‘lib qoladi. U respublika solig‘i bo‘lib, respublika byudjetiga tushadi. QQSda yuridik shaxslar bir 

vaqgning o‘zida—o‘zlari tovar (ishlar, xizmatlar) sotganda—soliq yig‘uvchi, tovarlar (ishlar, xizmatlar) 

sotib olganda soliqni mahsulot yetkazuvchiga to‘lovchi va nihoyat byudjetga soliq to‘lovchi bo‘ladi. 

Mohiyati  jihatidan  QQS  egri  soliq  bo‘lganligi  uchun  korxonaning  moliyaviy  yakuniga 

(foydasiga)  nisbatan  betaraf  (neytral)  bo‘ladi.  Bu  umumiy  qoida.  Ammo  soliqqa  tortish  amaliyotida 

shunday  hollar  uchraydiki,  QQS  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  korxonaning  tannarxiga  (foydasiga)  ta’sir  qiladi. 

Masalan, korxona o‘zi ishlab chiqargan tovarlari (ishlar. xizmatlar) bo‘yicha soliq to‘lashdan ozod etilgan 

bo‘lsa, mahsulot yetkazuvchiga to‘lagan QQS summasi to‘liq ishlab chiqarish xarajatlariga kiritiladi. 

Demak, QQS summasiga foyda kamayadi.  

Qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilar quyidagilardir: 

1) soliq solinadigan oborotlarga ega bo‘lgan yuridik shaxslar;  

2)  O‘zbekiston  Respublikasi  norezidentlari  tomonidan  amalga  oshirilayotgan  soliq 

solinadigan  oborotlar  uchun  qo‘shilgan  qiymat  solig‘i  to‘lash  bo‘yicha  majburiyat  yuklatiladigan 

yuridik shaxslar;  

3)  tovarlarni  O‘zbekiston  Respublikasi  hududiga  import  qiluvchi  yuridik  va  jismoniy 

shaxslar, o‘z ehtiyojlari uchun bojsiz olib kirish normalari doirasida tovarlar olib kiruvchi jismoniy 

shaxslar bundan mustasno; 

4)  oddiy  shirkat  soliq  solinadigan  oborotlarni  amalga  oshirayotganda  zimmasiga  uning 

ishlarini yuritish yuklatilgan (ishonchli shaxs) oddiy shirkat shartnomasining sherigi (ishtirokchisi).  

Quyidagilar qo‘shilgan qiymat solig‘i to‘lovchilar hisoblanmaydi: 

notijorat tashkilotlar, bundan tadbirkorlik faoliyati doirasida tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) 

realizatsiya qilish oborotlari mustasno; 

soliq solishning soddalashtirilgan tartibi nazarda tutilgan yuridik shaxslar.  

Yagona  soliq  to‘lovini  to‘lovchilar  bo‘lgan  yuridik  shaxslar  soliq  bo‘yicha  hisobga  olish 

joyidagi davlat soliq xizmati organlariga yilning navbatdagi choragi boshlanguniga qadar bir oydan 

kechiktirmasdan,  yangi  tashkil  etilayotgan  yagona  soliq  to‘lovini  to‘lovchilar  bo‘lgan  yuridik 

shaxslar  esa  faoliyat  boshlanguniga  qadar  taqdim  etiladigan  yozma  bildirishga  asosan  ixtiyoriy 

asosda qo‘shilgan qiymat solig‘ini to‘lashi mumkin.