Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

 

Qorako‘l tyeri tannarxini aniqlash uchun oldin qorako‘l qo‘zilarni so‘yish punktiga olib 

kelish,  so‘yish,  tyerilarga  dastlabki  ishlov  berish,  so‘yish  punktiga  doir  xarajatlar  va  so‘yilgan 

qo‘zilarning qiymati alohida analitik schot ochib hisobga olinadi. So‘ng bu xarajatlardan sotish 

narxida baholangan qo‘shimcha mahsulot (barra go‘shti,shirdon)lar qiymati chegirib tashlanadi. 

Qolgan  summani  qorako‘l  tyerilarning  miqdoriga  bo‘lib  bir  dona  qorako‘l  tyerining  haqiqiy 

tannarxi aniqlanadi.  

 

11.6.3. Ishlab chiqarishdagi yaroqsiz (brak) mahsulotlarni hisobga olish  

 

Sifati  bo‘yicha  belgilangan  standartlar,  texnik  talablar  yoki  shartnomalarga  mos 

kelmaydigan  buyumlar  va  yarim  tayyor  mahsulotlar  yaroqsiz  (brak)  hisoblanadi.  Tayyor 

mahsulotlar  yoki  yarim  tayyor  mahsulotlarni  baholashda  aniqlangan  kamchiliklarning  tavsifiga 

ko‘ra yaroqsizlik tuzatiladigan va tuzatilmaydigan yaroqsizlikka bo‘linadi.  

 

Tuzatiladigan yaroqsizlik deb tuzatilganidan so‘ng tayinlanishiga ko‘ra ishlatilishi mumkin 

bo‘lgan  hamda  tuzatilish  imkoni  mavjud  va  bu  iqtisodiy  jahatdan  maqsadga  muvofiq  bo‘lgan 

buyumlar va yarim tayyor mahsulotlar hisoblanadi.  

 

Tuzatilmaydigan  yaroqsizlik  deb  tuzatilganidan  so‘ng  tayinlanishiga  ko‘ra  ishlatilishi 

mumkin bo‘lmagan hamda tuzatilish imkoni yo‘q va tuzatish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq 

bo‘lmagan  buyumlar  va  yarim  tayyor  mahsulotlar  hisoblanadi.  Bunday  buyumlar  ishlatish 

mumkin bo‘lgan bahoda sotiladi yoki boshqa turdagi mahsulotlarni qayta ishlash uchun ikkilamchi 

xom ashyo sifatida ishlatiladi.  

 

Yaroqsizlik  aniqlangan  joyiga  ko‘ra  ichki  va  tashqi  yaroqsizlikka  bo‘linadi.  Ichki 

yaroqsizlik  deb  mahsulot  xaridorga  jo‘natilgunga  qadar  korxonada  aniqlangan  yaroqsizlik 

hisoblanadi.  Mahsulot xaridorga  jo‘natilgandan  so‘ng  aniqlangan  yaroqsizlik tashqi  yaroqsizlik 

deyiladi.  Yaroqsizlik  aniqlangan  chog‘da  texnik  nazorat  bo‘limining  xodimlari  mahsulot 

chiqishini hisobga olish bo‘yicha dastlabki hujjatlarda tegishli belgilar qo‘yadi.  

---

 

 

Tuzatilmaydigan  yaroqsizlik  yaroqsizlik  to‘g‘risidagi  dalolatnoma  yoki  yaroqsizlik 

to‘g‘risidagi  qaydnoma  bilan  rasmiylashtirilib,  unda  yaroqsizlikning  bir  qancha  faktlari  qayd 

qilinadi.  

 

Dalolatnomada yaroqsizlik tavsifi, uning sababi, yaroqsizga chiqarilgan mahsulot miqdori, 

yaroqsizlik  aybdori,  yaroqsiz  mahsulot  tannarxi,  aybdor  shaxslardan  undirilishi  lozim  bo‘lgan 

summa, yaroqsizlikdan yo‘qotishlar hamda yaroqsizga chiqarilgan mahsulotlar qabul qilinganligi 

to‘g‘risida omborchi yoki qabul qilgan sex belgisi ko‘rsatiladi.  

Dalolatnoma  texnik  nazorat  bo‘limining  xodimi,  usta  va  sex  boshlig‘i  tomonidan  tuziladi  va 

buxgalteriyaga  topshiriladi.  U  yerda  yaroqsiz  mahsulotning  tannarxi  hisoblab  chiqariladi. 

Dalolatnoma  xo‘jalik  yurituvchi  subekt  rahbari  tomonidan  tasdiqlanib,  unda  yaroqsizlikdan 

ko‘rilgan  zararni  hisobdan  chiqarish  –  aybdor  shaxsdan  undirish  yoki  ishlab  chiqarishga  olib 

borish to‘g‘risida qaror qabul qilinadi.  

 

Tuzatilmaydigan yaroqsizlikdan kelib chiqqan yo‘qotishlar uning tannarxidan yaroqsizga 

chiqarilgan  buyumlarning  ishlatish  mumkin  bo‘lgan  bahosi  bo‘yicha  qiymati  va  aybdor 

shaxslardan undiriladigan summalarni chegirib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi.  

 

Tuzatilmaydigan ichki yaroqsizlik tannarxi belgilangan xarajat moddalari bo‘yicha haqiqiy 

xarajatlardan  tashkil  topadi.  Bunda  «ishlab  chiqarishni  tayyorlash  va  o‘zlashtirish  xarajatlari», 

«yaroqsizlikdan kelib chiqadigan yo‘qotishlar», «boshqa ishlab chiqarish xarajatlari» moddalari 

hisobga  olinmaydi.  Buyumlar  soni  ko‘p  bo‘lgan  korxonalarda  yaroqsizlik  odatda  reja  yoki 

normativ tannarxdan kelib chiqqan holda baholanadi.  

 

Tuzatiladigan ichki yaroqsizlik tannarxi tuzatish uchun sarflangan xom-ashyo, Materiallar 

va  yarim  tayyor  mahsulotlar  hamda  tuzatishda  band  bo‘lgan  xodimlarning  ish  haqi,  ijtimoiy 

sug‘urta  ajratmalari  va  umumishlab  chiqarish  xarajatlarining  tegishli  ulushidan  kelib  chiqqan 

holda aniqlanadi.  

 

Tuzatiladigan  ichki  yaroqsizlikdan  yo‘qotishlar  uning  tannarxidan  aybdor  shaxslardan 

undiriladigan summalarni chegirib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi.  

 

Tashqi yaroqsizlik qiymati yaroqsizga chiqarilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi, 

xaridorlar  tomonidan  ushbu  mahsulotni  sotib  olish  xarajatlari,  hamda  yaroqsizga  chiqarilgan 

mazhsulotlarni almashtirishdagi transport xarajatlari yoki iste'molchining yaroqsizga chiqarilgan 

mahsulotni tuzatish xarajatlaridan tashkil topadi.  

 

Ishlab  chiqarishdagi  yaroqsizlikdan  yo‘qotishlar  to‘g‘risidagi  axborotlar  2610-«Ishlab 

chiqarishgdagi  yaroqsiz  mahsulotlar»  schotida  umumlashtiriladi.  2610-schotning  debetida 

aniqlangan  yaroqsizlikka  doir  xarajatlar  hamda  kafolatli  ta'mirlash  xarajatlari  aks  ettiriladi.  Bu 

schotning  kreditida  esa  yaroqsizlikdan  ko‘rilgan  yo‘qotishlarni  kamaytiradigan  summalar 

(yaroqsizga  chiqarilgan  mahsulotlarning  ishlatish  imkoni  bo‘lgan  bahodagi  qiymati,  aybdor 

shaxslardan  undiriladigan  summalar,  ishlatilishi  natijasida  yaroqsizlik  vujudga  kelgan,  mol 

yetkazib beruvchilar tomonidan  yetkazilgan  sifatsiz Materiallar  yoki  yarim tayyor mahsulotlar 

uchun undiriladigan summalar va h.k.) hamda yaroqsizlikdan ko‘rilgan yo‘qotishlar sifatida ishlab 

chiqarish xarajatlariga olib boriladigan summalar aks ettiriladi.  

 

2610-«Ishlab  chiqarishdagi  yaroqsiz  mahsulotlar»  schoti  bo‘yicha  analitik  hisob 

korxonaning  alohida  bo‘linmalari,  mahsulot  turlari,  xarajat  moddalari  va  yaroqsizlik  sabablari 

bo‘yicha yuritiladi.  

 

Aniqlangan  yaroqsizlik  va  kafolatli  ta'mirlash  bo‘yicha  xarajatlarga  2610-«Ishlab 

chiqarishdagi yaroqsiz mahsulotlar» schoti debetlanganda quyidagi schotlar kreditlanishi mumkin: 

1000-«Materiallarni hisobga oluvchi schotlar» (1010-1090) – yaroqsizlikni tuzatishga sarflangan 

Materiallar qiymatiga; 

2010-«Asosiy  ishlab  chiqarish»,  2310-«Yordamchi  ishlab  chiqarish»  schotlari  –  asosiy  va 

yordamchi ishlab chiqarishda aniqlangan, tuzatilmaydigan yaroqsizlikdan yo‘qotishlar hisobdan 

chiqarilganda; 

2110-«O‘zida  ishlab  chiqarilgan  yarim  tayyor  mahsulotlar»  schoti  –  o‘zida  ishlab  chiqarilgan 

yarim tayyor mahsulotlarning yaroqsizligi aniqlangan va hisobdan chiqarilganda; 

2510-«Umum ishlab chiqarish xarajatlari» schoti – umum ishlab chiqarish xarajatlarining tegishli 

---

 

ulushi yaroqsiz mahsulot tannarxiga qo‘shilganda; 

2810-«Ombordagi  tayyor  mahsulotlar»  schoti  –  yaroqsizga  chiqarilgan  mahsulotlar  o‘rniga 

xaridorlarga jo‘natilgan mahsulotlarning haqiqiy tannarxi; 

6010-"Mol  yetkazib  beruvchilar  va  pudratchilarga  to‘lanadigan  schotlar"  –  mol  yetkazib 

beruvchilardan  yaroqsizlikni  tuzatishda  va  kafolatli  ta'mirlash  bo‘yicha  olingan  xizmatlar 

summasiga; 

6520-"Maqsadli  davlat  jamg‘armalariga  to‘lovlar"  schoti  –  yaroqsizga  chiqarilgan  mahsulotlar 

bilan bog‘liq xarajatlar bo‘yicha davlat maqsadli fondlariga qlingan ajratmalar summasiga; 

6710-«Mehnat  haqi  bo‘yicha  xodimlar  bilan  hisoblashishlar»  schoti  –  yaroqsizlikni  tuzatishda 

ishtirok etgan xodimlarga mehnat haqi hisoblanganda; 

4220-4290, 6970-schotlar – yaroqsizga chiqarilgan mahsulotlarni qaytarish bilan bog‘liq xarajatlar 

hisobdor shaxslar zimmasidan hisobdan o‘chirilganda; 

6990-«Boshqa majburiyatlar» schoti – iste'molchilarning yaroqsizlikni tuzatishga doir xarajatlari 

bilan bog‘liq sarflar summasiga. 

2610-«Ishlab  chiqarishdagi  yaroqsiz  mahsulotlar»  schoti  kreditlanganda  quyidagi  schotlar 

debetlanadi: 

1000-«Materiallarni  hisobga  oluvchi  schotlar»  (1010-1090)  –  yaroqsizlikni  tuzatish  chog‘ida 

qolgan  Materiallar  kirimi  va  tuzatilmadigan  yaroqsizlik  ishlatish  mumkin  bo‘lgan  bashoda 

hisobdan chiqarilganda; 

2010-«Asosiy  ishlab  chiqarish»  schoti,  2310-«Yordamchi  ishlab  chiqarish»  schoti  – 

yaroqsizlikdan ko‘rilgan yo‘qotishlar asosiy va  yordamchi ishlab chiqarishlarning mahsulotlari, 

ish va xizmatlari tannarxiga qo‘shilganda; 

9430-«Boshqa  operatsion  xarajatlar»  schoti  –  o‘tgan  yillardagi  yaroqsizlikdan  ko‘rilgan 

yo‘qotishlar hisobdan chiqarilganda.