Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

2.5.1. Manbalarni tashqi belgilari moddiy-texnik malumotlariga qarab 
tah’lil etish 
  Manbalarni tashqi belgilari ёki moddiy-texnik malumotlari deganda 
qwlёzma kitob ёh’ud h’ujjat bitilgan qog’ozning wlchami, qog’ozi, varaqlar 
soni, muqovasi,matn wlchami, xati, siёh’i, xattoti, asar nomi, muallifi, kitobat 
tarixi, joyi kabi malumotlar nazarda tutiladi. Bu malumotlar asar ёzilish 
sabablari, uning ёzilgan joyi va wsha vaqtdagi texnik taraqqiёt va ijtimoiy-sisiy 
muh’itni wrganishda muh’im ah’amiyatga ega. Bu malumotlarni aniqlamay 
turib, asarda baёn etilgan voqealar h’aqida, umuman asar h’aqida twg’ri va twla 
tasavvurga ega bwlish, uning xususida fikr bildirish mumkin emas. 
 Qwlёzma kitoblarning muallifi, asar nomi, ёzilgan vaqti va joyini aniqlash 
qiyin. Chunki qadimgi qwlёzmalarda bugungi kundagi kitoblardagi kabi 
muqovaning wzidaёq asar nomi, muallif nomi, kitob boshlanishi va oxiridagi 
kabi zaruriy malumotlar keltirilmagan. Bazi h’ollarda asar oxiri-xotimada uning 
kwchirilgan vaqti va joyi h’amda kotibning nomi qayd etiladi, xalos.  
Malumotlar keltirilmagan taqdirda, asarning matni, ёzilish va kitobati tarixi, 
qog’ozi, xati h’amda tili va til uslubiga qarab tah’minan aniqlanadi. Bunday 
malumotlarni aniqlash tadqiqotchidan katta h’aёtiy tajriba va yuksak malakani 
talab qiladi va bu ancha qiyin va masuliyatli ishdir. Bunday masalalarni 
mashh’ur kitob bilimdoni İbodulla Odilov, Abduqodir Murodov, Abdulla 
Nosirov kabi yuksak malakali mutaxassislargina bir necha ёzma manbalarni 
solishtirish, qiёslash asosida h’al qilishi mumkin.  
Asar muallifi va uning shaxsini aniqlash qwlёzma kitobning ilmiy tah’lil etishda 
katta ah’amiyatga ega. Bu asarning yaratilish tarixi va uning ёzilishiga sabab 
bwlgan ijtimoiy-siёsiy muh’itni aniqlab olish uchun h’am zururdir.  

---

 
13
Odatda, qadimgi qwlёzma asarlarda kwp h’ollarda muallifning ismi malum va 
kwzga tashlanadigan joyda, masalan, asarning boshi ёki oxirida qayd etilmaydi. 
Bazan u muqaddima qismida, ёki asar wrtasida, voqealar baёni orasida biron 
masala yuzasidan tilga olinadi. Kwp h’ollarda esa muallif wzining h’aqiqiy 
ismini aytmay, “faqiru h’aqir”, “ojiz va xoksor”, “bu g’arib banda” deb atash 
bilangina kifoyalanadi. Bunday h’ollarda asar varaqma-varaq, satrma-satr, 
aloh’ida etibor va sinchkovlik bilan wrganilishi lozim. Shunday h’am bwladiki, 
asarning biron erida muallif wzi, otasi ёki yaqinlari h’aqida bir-ikki kalima aytib 
wtadi. Ёki baёn etilaёtgan vlqeaga wzining munosabatini (masalan, “Abdullaxon  
taxtga wtirgan vaqtda kamina Hofizi Tanish ibn Mir Muh’ammad 33 ёshda 
edim”) bildiradi. 
Asar muallifining shaxsi, yani uning qaysi ijtimoiy guruh’ga mansubligi, uning 
dunёqarashini aniqlash uchun asarning umumiy g’oyaviy ywnalishini twg’ri 
belgilab olish uchun muh’im ah’amiyat kasb etadi.