Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

11.2.24.”Tarjimai ah’voli amironi Buxoroyi sharif az amir Doniёl to asri 
amir Abdulah’ad” 

---

 
143
”Tarjimai ah’voli amironi Buxoroyi sharif az amir Doniёl to asri amir 
Abdulah’ad” (“Buxoroyi sharif amirlarining tarjimai ah’voli. Amir Doniёldan to 
amir Abdulah’adgacha”) asarining muallifi Ah’mad Donish ёki Ah’mad Kalla 
nomi bilan mashh’ur bwlgan, X1X asrda kwzga kwringan mutafkkir shoir, adib, 
olim va diplomatdir. Uning twla ismi Ah’mad ibn Nosir ibn Yusuf al-Xanafiy al-
Buxloiydir. Bwlg’usi tarixchi 1827 yili Buxoroda tug’ilgan. U ёshligidan yaxshi 
wqib tarix, mumtoz adabiёt, riёziёt-matematika, ilmi nujum-astronomiya, musiqa 
va tibbiёt ilmlarini yaxshi wrgangan, h’usnixat va musavvirlik sirlarini h’am 
egallangan. 
Ah’mad Donish wz faoliyatini xattotlikdan boshlagan va 50- yil boshlarida 
amir Nasrulloh’ xizmatiga qabul qilingan, 1870 yili istefoga chiqib, ilmiy faoliyat 
bilan mashg’ul bwlgan. 
Ah’mad Donish 1857 yili amir Nasrulloh’, 1869 va 1974 yillari amir 
Muzaffar (1860-1885 yy.) elchiligi tarkibida Peturburgda bwldi va Rossiyaning 
iqtisodiy, ijtimoiy-siёsiy va madaniy h’aёti bilan yaqindan tanishdi. Bu safarlar 
olimning dunёqarashiga katta tasir kwrsatdi. Lekin u Buxoroning Rossiyaga 
qaraganda qoloqligining h’aqiqiy sabablarini tushunib etmadi. U jamiyatni mavjud 
qonun va tartiblarini takomillashtirish ywli bilan, odil podshoh’ning qwli bilan 
qaytadan qurish mumkin deb h’isoblardi. Olimning bu qarashlari uning “Navodir 
ul-vaqoe” (“Nodir voqealar”) nomli asarida wz aksini topgan. Ah’mad Donish 
ushbu asarida amirga davlatni boshqarish ishlarini qaytadan qurishni maslah’at 
berdi. Lekin amir bundan darg’azab bwldi va 70- yillar oxirida Ah’mad Donishni 
poytaxtdan uzoqlashtirdi va G’uzorga qozi qilib yubordi. 
1885 yili, amir Muzaffar vafotidan keyin, u Buxoroga qaytib keldi va 
umrining qolgan qismini ilmiy mashg’ulotlar bilan bilan kechirdi. Ah’mad Donish 
1897 yili vafot etdi. 
Ah’mad Donish sermaxsul ijodkor bwlib, iloh’iёt, ilmi nujum, geografiya, 
adabiёt va tarixga oid 20 ga yaqin asar ёzib qoldirdi. “Manozir ul-kavokib” 
(“Sayёralarning manzaralari”), “Navodir ul-vaqoe” va ”Tarjimai ah’voli amironi 
Buxoroyi sharif” (1885 yildan keyin ёzilgan) asarlari ana shular jumlasidandir. 
Wzbekistonning X1X asrdagi ijtimoiy-siёsiy h’aёtini wrganishda olimning 
swnggi asari katta ilmiy ah’amiyatga ega. Kitobda katta swz boshi, sayёralarning 
inson taqdiridagi ah’amiyati, din va uning jamiyatdagi wrni twg’risidagi fikrlardan 
keyin qisqa tarzda amir Doniёl (1758-1785 yy.), Shoh’murod (1785-1800 yy.), 
Haydar va amir Nasrulloh’ h’ukmronligi yillarida bwlib wtgan voqealar baёn 
etilgan. 
Asarning katta va swnggi qismi amir Muzaffarga bag’ishlangan. Bu qismda 
Buxoro xonligining X1X asr ikkinchi yarmidagi ijtimoiy-siёsiy ah’voli, 
shuningdek, chor Rossiyasi qwshinlari tomonidan 1866 yili Jizzax h’amda 1868 
yili Samarqandning ishg’ol qilinishi voqealari batafil baёn etilgan. 
”Tarjimai ah’voli amironi Buxoroyi sharif” asarining qwlёzma nusxalari 
Toshkent, Samarqand, Buxoro, Dushanbe kutubxonalarida mavjud. Asarning matni 
A.Mirzoev tomonidan chop etilgan. 1960 yili kitobning qisqartirilgan ruscha 
tarjimasi Dushanbeda nashr qilingan. 
 

---

 
144