Manuscripts in the British Museum by Rieu Charles.-London: 1888.
432 p.). katalogidagi manba tavsifi printsipini keltiramiz. Unda ¸zma
manbaning muzeydagi tartib rakami birinchi bulib sarlavxa urnida
berilib, sungra kulezmaning kodikologik xususiyatlari, varaklar soni,
ulchami, saxifadagi satrlar soni, satr uzunligi, xati, ziynatlari aloxida,
ixcham tarzda berilgan. Sungra asar nomi asl nusxada, yani arab
alifbosida va uning tarjimasi ajratilib berilgan. Sungra muallif nomi va
asarning boshlanishi va oxiridagi jumlalar aslida, arab alifbosida
keltirilgan. Ana undan keyin muallif tugrisidagi va asar tarkibi,
mazmuni ba¸n etilib, tavsif oxirida asar tarixnavisligi yani urganilishi
tugrisidagi malumotlar berilgan.
+ator mavjud kataloglar asosida Izbekiston Respublikasi Fanlar
Akademiyasining Abu Rayxon Beruniy nomidagi Shar=shunoslik
instituti olimlari sham zlaricha = l¸zma manbalarni ilmiy tavsifga
olish usulini ishlab chi==anlar va bu ilmiy usul D.Yu.Yusupova va
R.P.Jalilovalar tomonidan tartib berilgan «Sobranie vostochnıx
rukopisey AN RUz. storiya» («Tarix») nomli katalogida foydalanilgan.
Ushbu «Tarix» katalogida manbaning =uyidagicha tavsifi berilgan:
Sarlavsha sifatida asar nomi asl nusxada va uning tarjimasi,
= l¸zmaning xazinadagi tartib ra=ami va ushbu katalogdagi ra=ami
keltirilgan. S ngra asar muallifi nomi bilan asosiy tavsif boshlanadi.
Undan keyin muallif t \risida (imkon darajasida t li=), asar
mazmunining tarkibi va =is=acha ba¸ni (annotatsiyasi) keltiriladi. Tavsif
ixcham kodikologik malumotlar-xati, =o\ozi, ziynati, xattot nomi,
= l¸zmaning kitobat tarixi, nu=soni, vara=lar soni, lchami va
adabi¸tlar (bibliografiya) nomlarini keltirish bilan tugallanadi.
Bulardan tash=ari ¸zma manbalarni tavsiflashning =omusiy ¸ki
entsiklopedik printsipi sham mavjud. Biz uning namunasini «Izbekiston
entsiklopediyasi» va «Izbekiston milliy entsiklopediyasi» sashifalarida
k rishimiz mumkin.
Kafedramizda manbashunoslik fani kiritilganda, ilk bor dars bergan
prof. Sh.N.Bobobekov z maruzalarida =omus printsipidan va
=omuslardagi ¸zma manbalar t \risidagi malumotlardan foydalangan.
Mustakillik
davrida
manbashunoslikka oid akademik
B.A.Ashmedovning «Ûçáåêèñòîí xàë=ëàðè òàðèõè ìàíáàëàðè» (T.:
«Û=èòóâ÷è», 1991) va «Izbekiston tarixi manbalari» (ikkinchi
18
t ldirilgan nashri.-T.: I=ituvchi, 2001) asarlari chop etilgan edi. Olim
manbalarning ¸zilgan tillariga =arab va yana shu=u=iy shujjatlar,
¸zishmalar, geografiya va kosmografiyaga oid asarlar, biografik,
memuar asarlar, say¸shlarning, elchilarning esdaliklari mavjudligini
=ayd etadi.
B.A.Ashmedov ¸zma tarixiy manbalarni ikki turga b ladi: 1) Oliy
va mashalliy xukmdorlar mashkamasidan chi==an rasmiy shujjatlar
(¸rli=lar, farmonlar, inoyatnomalar va bosh=alar). Ushbu asarlarda ¸zma
manbalar aloshida emas, balki muallif nomi ostida keltirilgan. Bundan
tash=ari tarixchi shar bir tarixiy davrga =is=a tarif bergan. Mazkur
darsliklarning ijobiy xususiyati sifatida ularda daliliy malumotlarni
k pliligi, ilmiyligini =ayd etish mumkin. Fa=at ularda materiallar
akademik nashrlar kabi joylashtirilgan va dars tish xususiyatlari
inobatga olinmagan.
A.Shabibullaevning «Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik»
(T.: TDSh . 2000) = llanmasi va A.A.Madraimov tuzgan
«Manbashunoslikdan maruzalar majmuasi» (T.: TDPU 2001)da ¸zma
manbalar t \risida talabalarga malumotlar berish dars jara¸ni
xususiyatlarini etiborga olishga sharakat =ilingan. Fa=at
A.Shabibullaev = llanmasida adabiy manbashunoslikka katta etibor
berilgan. Unda dars =uyidagi tartibda tuzilgan:1. Mavzu nomi. 2.
Adabi¸tlar. 3. Dars mazmunining =is=a izoshi. S ngra dars mazmuni
ba¸ni, aloshida atamalar va oxirida savollar berilgan.
A.A.Madraimov tuzgan maruzalar matnida dars jara¸nining tartibi
=uyidagichadir. 1. Mavzu nomi. 2. Dars rejasi. 3. Asosiy tushunchalar. 4.
Darsning mufassal mazmuni. 5. Materialni mustashkamlash uchun
savollar va oxirida adabi¸tlar r yxati keltirilgan.
Ushbu maxsus kataloglar va darsliklardan tash=ari = l¸zma kitob
t \risida va shar= manbashunosligiga oid t plam va kitoblar sham
mavjud b lib, ulardagi mushim ¸zma manbalarning shar biriga aloshida
etibor berilmagan. Lekin ularda eng mushimlari t \risida matn orasida
malumotlar keltiriladi shamda manbalarning umumiy xususiyatlari
tad=i= etilgan. Zikr etilgan darslik va = llanma, maxsus adabi¸tlarning
barchasida ziga xos foydali malumotlar mavjudligini tan olamiz. Lekin
ularning birontasini ilmiy-metodik jishatdan talabalarga manbalar
t \risida dars berish uchun mukammal namuna deb olish mumkin
emas.
Mavjud ilmiy adabi¸tlaríèng òàshëèëè va kafedramizdagi
tajribalarimiz asosida ¸zma manbalar t \risidagi texnik malumotlar va
asar mazmuni talabalarga kompleks tarzda tushuntirishning eng
samarali va ilmiy-metodik asoslarini ishlab chi=ishga sharakat =ilindi.
Talabalarga manba t \risida kompleks tarzda malumot berish
kerak. Bu esa ¸zma manbaning kodikologik malumotlar, muallif va uning
yashagan davri, asar tarkibi va mazmuni tashlili, uning tarixnavisligini
tushuntirishdan iboratdir. Darsning ziga xos xususiyatlari sifatida
19
uning rejasi, mavzuga oid asosiy tushunchalar va = shimcha
k rgazmali =urollardan foydalanishni =ayd etish mumkin.
¨zma manbalar t \risidagi malumotlarni =uyidagi tartibda
tushuntirishni eng ma=ul va samarali ilmiy metodologik uslub deb
shisoblayman.
Do'stlaringiz bilan baham: |