Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

15.2. Biografik  asarlar tavsifi  
 
15.2.1. «Tazkarat ush-shuaro» 
«Tazkarat ush-shuaro» XV asrning kwzga kwringan adabiёtshunos olimi 
Davlatshoh’ Samarqandiyning asaridir. Muallifning twliq ismi sharifi 
Davlatshoh’ ibn Alouddavla Baxtishoh’ al-G’oziy as-Samarqandiy. Wz asarida 
keltirilgan bazi malumotlarga qaraganda, u yirik h’arbiy xizmatchi va davlat 
arbobi oilasidan chiqqan. Otasi amir Baxtishoh’ Shoh’ruh’ sultonning yaqin 
kishilari va etiborli xizmatkorlari jumlasidan bwlib, uning kwpgina h’arbiy 
yurishlarida qatnashgan va toju taxt soh’ibiga sadoqat bilan xizmat qilib, 
janglarda qah’ramonlik namunalarini kwrsatgan. Uning «al-G’oziy» deb atalishi 
h’am shundandir. 
Davlatshoh’ning tug’ilgan vaqti malum emas. Lekin buni boshqa dalil va 
malumotlarga tayanib, taxminan aniqlasa bwladi. Davlatshoh’ning wzi mazkur 
asarini 50 ёshga kirganda ёza boshlaganini aytadi. Biz bu asarni 1487 yili ёzib 
tamomlanganligini bilamiz. Bu katta va muh’im asarni ёzish uchun kamida ikki-
uch yil vaqt sarflangan, albatta. Shunday taxmin qilinganda, Davlatshoh’ 1435-
1436 yillari tavallud topgan bwlib chiqadi. 
Davlatshoh’ Samarqandiy ёshligida durustgina tah’sil kwrdi, wsha 
davrning eng kwzga kwringan olimlaridan, masalan, faqih’ va shoir xoja 
Fazlulloh’ Abulaysiydan h’am talim olgan. Lekin 1480 yillarga qadar ilmiy ёki 
adabiy faroiyat bilan shug’ullanmagan, balki saroy xizmati va h’arbiy 
yurishlarga jalb qilingan. Shoh’ruh’ Mirzo va Sulton Husayn mirzoning kwpgina 
h’arbiy .rishlarida ishtirok etgan. U swnggi marta Sulton Husayn bilan Temuriy 
Sulton Mah’mud mirzo (Abu Saidning ikkinchi wg’li, Hisori shodmon va 
Badaxshon h’okimi) wrtasida Chamonsaroyda (Afg’onistonning Andxuy 
viloyatida joylashgan manzil)  bwlgan urushda ishtirok etgan. Bu urush 
Xondamirning malumotlariga qaraganda, 1471 yilda sodir bwlgan. Davlatshoh’ 
Samarqandiy 60 yilga yaqin umr kwrib, 1495 yili vafot etgan. 
Davlatshoh’ Samarqandiy wzining «Tazkirat ush-shuaro» asarini ёzishda 
juda kwp manbalardan, wzidan avval ёzilgan tazkiralardan, masalan Abu Toh’ir 

---

 
182
Xotuniyning «Manoqib ush-shuaro», Avfiyning «Lubob ul-albob» kitoblaridan, 
kwpgina tarixiy va geografik asarlardan, xususan, İstaxriyning «Kitob masolik 
ul-mamolik», Gardiziyning «Zayn ul-axbor», Abulfazl Bayh’aqiyning «Tarixi 
Oli Sabuktakin» va boshqalardan, shuningdek, tazkirada nomlari qayd etilgan 
shoir va adiblarning asarlaridan keng foydalangan. 
«Tazkirat ush-shuaro» asarida VII-XV asrlarda Eron va Wzbekistonda 
yashab ijod etgan 155 shoir h’aqida qisqacha, lekin nih’oyatda qimmatli 
malumotlar keltirilgan. U muqaddima, xotima va etti qism (tabaqa)dan iborat. 
Muqaddimada asarning ёzilish sabablari, VII-X asrning birinchi yarmida 
wtgan arabiynavis shoirlardan 10 nafari h’aqida malumot berilgan. 
Birinchi va ikkinchi qism X-XI asrda Eron va asosan Wzbekistonda 
yashab, ijod etgan 40 yirik shoirning qisqacha tarjimai h’oli va ijodiga 
bag’ishlangan. 
Uchinchi-beshinchi tabaqalarda Xorazmshoh’lar – Anushteginiylar (1077-
1231 yy.), Elxoniylar (1256-1353 yy.) va Muzaffariylar (1314-1393 yy.) 
zamonida wtgan 54 shoir h’aqida malumotlar keltirilgan. 
Swnggi ikki tabaqada Amir Temur va Temuriylar zamonida wtgan 41 
shoir h’aqida malumotlar keltirilgan. 
Xotimada XV asrning ikkinchi yarmida wtgan va tazkira muallifi bilan 
zamondosh bwlgan yirik goir va adiblar, Abdurah’mon Jomiy, Alisher Navoiy, 
shayx Ah’mad Suh’ayliy, xoja Afzaluddin Mah’mud Kirmoniy, xoja 
Shih’obuddin Abdulla Marvaroid h’amda xoja Asafiy h’aqida h’ikoya qilinadi. 
Tazkirada tilga olinganlar orasida Abu Abdulla Rudakiy (taxm.860-941 
yy.), fors tilidagi «Qavsnoma» nomli lug’at muallifi Qatron ibn Mansur 
(taxm.1010-1073 yy.), xorazmlik mashh’ur shoir va adabiёtshunos, sheriyat 
ilmiga oid «Hadoyiq as-seh’r» («Seh’r bog’lari») nomli kitobi bilan dong 
chiqargan Rashiduddin Votvot (taxm.1087-1182 yy.), asli shah’risabzlik bwlib, 
Hindistonda kun kechirgan va boy ijodi bilan dong taratgan buyuk shoir, olim va 
musiqashunos Xusrav Deh’laviy (1253-1325 yy.), yirik tarixchi Sharayuddin Ali 
Yazdiy, shoir va qissaxon Orif Ozariy va boshqalar bor. 
Qisqasi, «Tazkirat ush-shuaro» asari Wzbekiston va Eronning X-XV 
asrlardagi madaniy h’aёtini wrganishda muh’im manba bwladi. Unda tarixiy 
malumotlar h’am kwp. XIV asrning 30-80- yillarida Xurosonni larzaga keltirgan 
sarbadorlar h’arakati h’aqida keltirilgan malumotlar ayniqsa muh’imdir. 
Kitobning twla matni 1887 yili Bombayda, 1901 yili Londonda va 1958 
yili Teh’ronda chop qilingan. U turli tillarga, shu jumladan wzbek tiliga 
B.Ah’medov tomonidan qisqartirilib tarjima qilingan «Shoirlar bwstoni» nomi 
bilan chop etilgan. Uning turkiy til (Xorazm shevasi)ga 1900 yili Muh’ammad 
Rafe tomonidan tarjima qilingan bwlib, uning qwlёzmasi WzR FA 
Sharqshunoslik institutida saqlanadi. Asarning inglizcha twla tarjimasi 1900 yili 
E.Braun tomonidan Leydenda elon qilingan.