Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

9.3. Turkiy-wzbek tilidagi manbalar xususiyatlari 
X-XIV asrlarga oid turkiy tildagi ёzma manbalar nisbatan kam saqlanib 
qolgan. Mavjudlari esa h’ali munosib tarzda manbashunoslik nuqtai-nazaridan 
wrganilib, ilmiy muomalaga kiritilgani ywq. Yani u manbalar tarix ilmida wz 
wrnini egallagani ywq. 
X-XIV asrlarga oid turkiy tildagi ёzma manbalar twg’risida shuni qayd etish 
zarurki, ularda h’am arab va fors tillaridagi manbalarga xos umumiy xususiyatlar 
wxshash desak bwladi. Ёzuv xususida turkiy va fors tili h’arflari aynan bir xil, yani 
32 h’arfdan iborat. 
Turkiston kitobi tarixining tadqiqotchisi E.O.Oxunjonov wz ilmiy 
izlanishlarida ёzma manbadarni kitobat tarixi nuqtai nazaridan ochib bergan. 
XV asrdan boshlab yaratilgan tarixiy, badiiy va ilmiy asarlar qwlёzmalari, 
kitoblari birinchi navbatda ёzuv, xat turi xususiyatlari, kitobat fani, sanati 
jih’atidan aloh’ida yuksak saviyasi, badiiy ziynat-bezaklari bilan ajralib turadi. 
Aksariyat manbalar Temuriylar davrida Mir Ali Tabriziy tomonidan ixtiro qilingan 
eng gwzal nastaliq xatida bitilgan. 

---

 
111
Temuriylar va Shayboniylar davrida h’amda keyinroq yaratilgan qwlёzmalar 
asosan podshoh’ va aёnlar uchun mwljallangan. Mana shuning uchun h’am ular 
kitobat sanatining shoh’ asarlari darajasida yaratilgan. 
XVIII-XIX asrlardagi ёzma manbalar qwlёzmalarini ikki guruh’ga ajratish 
mumkin. Bir guruh’i – shoh’ona qwlёzmalar.  İkkinchi guruh’i esa keng 
jamoatchilik va wrta h’ol ziёlilar uchun yaratilgan kwlёzmalar. Bularning h’ar biri 
materal va saviya bilan ajralib turadi. İkkinchi guruh’ qwlёzma kitoblarida matn 
mazmuniga h’am etibor berilgan, lekin qwlёzma uchun ishlatilgan materiallar, 
ziynat va bezaklar wrta miёna, bah’oli qudrat, ammo etarli sanat asari va ilm-fan 
uchun bemalol foydalansa bwladigan manba saviyasida yaratilgan. 
XIX asrda kwproq qwlёzmalarni  ёzishda ilm ah’li orasida xatti mulloyi, 
talabalar xati va yangi ixtiro qilingan shikasta xati keng tarqaldikim, shiddatli 
taraqqiёt, ayniqsa toshbosma va mixbosma kitoblarning kwpayishi, ananaviy 
mwtabar qwlёzmalarini yaratilishini kamayishiga olib keldi. Bu davr qwlёzmalar 
xususiёtlari kitobat sanati nuqtai nazaridan olima E.M.İsmoilova tomonidan 
aniqlangan va uning asarlarida baёn etilgan. 
Qwqon xonligi tarixi manbalari xususiyatlari olimlardan R.N.Nabiev, 
H.N.Bobobekov, Sh.Voh’idov, T.Biysembiev  va boshqalarning tadqiqotlarida  
tah’lil etilgan. 
XIX asr Xorazm tarixiy asarlari qwlёzmalari Q.Munirov va N.Komilov 
tadqiqotlarida wrganilgan. 
Yurtimizda yaratilgan aksariyat qwlёzmalar, xususan Wzbekiston Fanlar 
Akademiyasining Abu Rayh’on Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti 
fondidagilar mashh’ur xattot Abduqodir Murodov tomonidan tadqiq etilgan. 
Ammo shu paytgacha, turkiy-wzbek kitobi tarixiy manba sifatida aloh’ida 
wrganilmadi. 
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, h’ali turkiy tildagi jah’on qwlёzma 
fondlarida mavjud ёxma manbalar twda aniqlangani va ilmiy muomalaga 
kiritilgani ywq. Mavjud va aniqlangan ёzma manbalar yurtimizning kwp asrlik 
uzoq tarixi, uning boy ёzma madaniyatidan guvoh’lik berib, kelajagi porloq 
ekanligiga twla ishonch uyg’otadi.