Microsoft Excel elektron jadvali va unda ishlash

Kombinatsiya
Bajariladigan amal nomi
Ctrl+A	Hammasini belgilash
Ctrl+B	Qalinlashtirish amalini qo`llash yoki bekor qilish
Ctrl+C	Belgilangan qismni buferga nusxalash
Ctrl+F	Qidiruv oynasini chaqirish
Ctrl+G yoki F5	Ko`rsatilgan joyga o`tish
Ctrl+H	Almashtirish
Ctrl+I	Egri yozish amalini qo`llash yoki bekor qilish
Ctrl+O yoki Ctrl+F12	Hujjatni ochish
Ctrl+P	Chop etish oynasini chaqirish
Ctrl+S yoki Shift+F12	Saqlash
Ctrl+U	Matn tagiga chizish amalini qo`llash yoki bekor qilish
Ctrl+V yoki Shift+Insert	Buferdagi ma`lumotni qo`yish
Ctrl+W yoki Ctrl+F4	Faol elektron kitobni yopish
Ctrl+X	Belgilangan qismni buferga qirqib olish
Ctrl+Y yoki F4	Oxirgi amalni takrorlash
Ctrl+Z	Oxirgi amalni bekor qilish
F1	Yordamchi ma`lumotni ko`rish
Ctrl+F1	Uskunalar panelini ko`rsatish-yashirish
F2	Faol katakchani tahrirlash (o`zgartirish) rejimiga o`tish

Excel elektron kitobida 17 milliarddan ortiqroq katakchalar mavjudligini hisobga oladigan bo`lsak, albatta ular bo`ylab tezkor harakat qilish vositasiga ehtiyoj paydo bo`ladi. Bu vazifani bajarish uchun yangi Excel elektron jadvalida quyidagi jadvaldagi usullardan foydalanish mumkin. (* - belgisi ScrollLock tugmasi bosilganini bildiradi)

Tugmalar	Bajariladigan amal nomi
↑	Kursorni bir satr yuqoriga o`tkazish
↓	Kursorni bir satr pastga tushirish
←	Kursorni bir ustun chapga o`tkazish
→	Kursorni bir ustun o`ngga o`tkazish
PgUp	Kursorni bir ekran yuqoriga o`tkazish
PgDn	Kursorni bir ekran pastga o`tkazish
Alt+PgDn	Kursorni bir ekran o`ngga o`tkazish
Alt+PgUp	Kursorni bir ekran chapga o`tkazish
Home	Kursorni u turgan satrning birinchi katakchasiga o`tkazish
Ctrl+Home	Kursorni ishchi kitobning birinchi katakchasiga (A1 ga) o`tkazish
F5	O`tish muloqot oynasini chaqirish
Ctrl+BackSpase	Ekranni kursor ko`rinadigan holatha o`tkazish
↑*	Ekranni bir satr yuqoriga o`tkazish (faol katakcha o`zgarmaydi)
↓*	Ekranni bir satr pastga o`tkazish (faol katakcha o`zgarmaydi)
←*	Ekranni bir ustun chapga o`tkazish (faol katakcha o`zgarmaydi)
→*	Ekranni bir ustun o`ngga o`tkazish (faol katakcha o`zgarmaydi)

Uskunalar paneli bilan tanishish.

E
Excel 2007 da yangilik
xcel 2007 dasturida oldingi versiyalardagi standart menyular satri hamda uskunalar panelini o`rnini bosadigan yangi qism kiritilgan bo`lib, u bir vaqtning o`zida bir qancha asboblar bilan ishlash imkonini berishi hamda keraksiz bo`lib qolayotgan menyular satri tomonidan egallangan joyning samarali ishlatilishiga olib keldi. Ushbu qism lenta deb ataladi hamda u bir nechta bandlardan iborat bo`lib, ulardagi buyruq va funksiyalar o`zaro bajaradigan vazifa hamda amallariga mos ravishda guruhlarga bo`lingan.

Lenta bilan ishlash.

Lentadagi buyruqlar bilan ishlash turli xil usullar yordamida amalga oshiriladi. Bu usullar quyida keltiriladi:

Tugma: Eng keng tarqalgan boshqaruv elementi bo`lib, tugmalarning ko`pchiligi matnli izohlar bilan ta`minlangan hamda tugmaning bajaradigan vazifasini bilish uchun uni sichqoncha yordamida ko`rsatish kifoya. Eng ko`p ishlatiladigan tugmalar boshqa tugmlarga qaraganda kattaroq shaklda tasvirlanadi. Bu holat sizning ish jarayoningizda tugmalardan foydalanishingiz jarayonida sizga moslashib boradi. Ko`pgina tugmalarni tanlanganda to`g`ridan-to`g`ri vazifa bajariladi. Ba`zi tugmalar esa pastga qaratilgan ko`rsatkichlar bilan jihozlangan bo`lib, ularni tanlanganda ro`yxat yoki kolleksiya hosil bo`ladi hamda foydalanuvchi kerakli buyruqni tanlash imkoniga ega bo`ladi.

Bayroqcha: Kvadrat shaklidagi asbob bo`lib, uni tanlanganda u ulangan-ulanmagan holatlarini almashtiradi.

Buyruqlar guruhi: Lentaning har bir bandida o`zaro bog`liq buyruqlar mavjud bo`lib, ular guruhlarga birlashtiriladi. Masalan, Главная panelining Шрифт buyruqlar to`plamida matn shriftini boshqarish tugmalari joylashgan.

Ochiladigan ro`yxat: Pastga qaratilgan ko`rsatkichli tugma tanlanganda hosil bo`ladigan ro`yxat bo`lib, undagi kerakli buyruq ham xuddi shunday tanlash orqali amalga oshiriladi.

Kolleksiya: Excel 2007 da yaratilgan yangi element bo`lib, unda tanlanadigan imkoniyatlarning grafik ko`rinishlari hosil bo`ladi. Kolleksiyalardan foydalanish ko`p ishlatiladigan amallarga tezroq yetib boorish imkonini beradi hamda kolleksiyalarning uch xil turi mavjud: (Ochiladigan kolleksiya, Ochiladigan to`r va kolleksiya lentasi).

Yordamchi ma`lumot tugmasi: Lentaning o`ng yuqori burchagida joylashgan so`roq belgisi ko`rinishidagi tugma bo`lib, uni tanlanganda Excel yordamchi ma`lumotlar oynasi hosil bo`ladi hamda unda kerakli mavzuni t anlab kerakli ma`lumotlarni o`qish mumkin.

Standart menyular: Ko`plab pastga qaratilgan ko`rsatkichli tugmalarni tanlanganda xuddi shunday menyular bilan ishlash kerak bo`ladi va ba`zi buyruqlarga mos tugmalar ham mavjud. Agar buyruqning oxirida uch tugma (…) ko`rinishidagi qo`shimcha bo`lsa, bu buyruqni t anlash muloqot oynasining ochilishiga olib keladi va u yerda kerakli qiymatlarni kiritish yoki tanlash kerak bo`ladi.

Hisoblagich: Ikkita – yuqoriga va pastga qaratilgan ko`rsatkichli boshqaruv elementi bo`lib, uning qiymati sifatida sonlar qaraladi hamda tugmalarni tanlanganda qiymat mos tarzda o`sadi yoki kamayadi. Xuddi shunday bu qiymatlarni klaviatura orqali “qo`lda” kiritish ham mumkin va bu kiritilayotgan qiymatlarning to`g`riligini Excel avtomatik tarzda tekshirib boradi.

Kontekst lenta bandlari: Bunday lenta bandlari biror yangi ob`yekt qo`yilgandan yoki tanlangandan so`ng hosil bo`ladi hamda ularning guruhlari nomlari Excel sarlavha satrida hosil bo`ladi. Bu kontekst lenta bandida shu tanlangan ob`yekt bilan bog`liq bo`lgan barcha xususiyat va parametrlar joylashgan bo`lib, u boshqa ob`yekt tanlanishi bilan yo`qoladi. Kontekst lenta bandini hosil qilish uchun shu ob`yekt ustida qo`sh chertish ham yetarli. Lekin barcha ob`yektlarda ham kontekst lenta bandi mavjud bo`lmasligini esda saqlang.

S
Maslahat
tandart bandlar: Lentadagi barcha bandlar shu qismga kirib, ular bir turdagi buyruqlarni o`z ichiga oladi. Masalan Вставка bandida elektron kitobga o`rnatish mumkin bo`lgan ob`yektlar tugmalari joylashgan. Главная bandigina turli xil to`plamdagi ko`p ishlatiladigan tugmalar bilan jihozlangan va shuning uchun ham shunday nomlangan.

Agar sizning sichqoncha qurilmangizda g`ildirakcha mavjud bo`lsa, lenta bandlari bo`ylab harakatlanishda undan foydalanishingiz mumkin. Buning uchun sichqoncha ko`rsatkichini lenta ustiga olib o`tib, g`ildirakchani aylantirish kifoya.

2-LABORATORIYA ISHI

Formulalardan foydalanish

Maqsad. Formulalardan foydalanish, absolut va nisbiy adreslar.

1. 
   Nazariy qism. Excel programmasidagi jadvallarda hisoblashlar formulalar yordamida amalga oshiriladi. Formulalar matematik amal belgilari bilan bog'langan sonli konstantalar, kataklar adreslari, havolalar va Excel funksiyalarni saqlashi mumkin. Qavslar bajaradigan amallarni standart tartibini o'zgartirish imkoniyatini beradi. Agar katak formula saqlasa, u holda mazkur formulaning hisoblangan natijasi ishchi varaqda aks etadi. Agar formula saqlanayotgan katak faollashtirilsa, Строка формул qatorida namoyon bo'ladi.
   

Formulani kiritish = (tenglik) belgisi bilan boshlanishi zarur.

Formula havolalarni, ya'ni, boshqa formulalar adresini saqlashi mumkin. Bu holda mazkur kataklar ichidagi hisoblashlar bu formula bilan bog'liq katakka ham tegishli bo'ladi. Formula hisoblashlardagi natija boshqa katakdagi songa bog'liqligini bildiradi.

Shunday qilib, formula saqlaydigan katak bog'liq hisoblanadi. Ya'ni, formula saqlaydigan katak qiymati, havola ko'rsatadigan katakdagi qiymat o'zgarishi bilan qayta hisoblanib ko’riladi.

Katakka havolani ikki yo'lda berish mumkin: klaviaturadan terib kiritish yo'li va ishchi varaqdagi katakni ko'rsatish yo'li bilan. Birinchi holatda, hisoblanadigan katak ustida havola kiritiladi, bu yo'lda xatolar yuz berishi mumkin, ikkinchi yo'lda kerakli katakka sichqoncha yordamida ko'rsatiladi. Avvaldan kelishilganidek, formuladagi katakka havola nisbiy deb ko’riladi. Bu quyidagini bildiradi, agar havola adreslari formulalarining nusxalari hosil qilinsa, berilgan katakka nisbatan nusxalardagi formulalar ham mos ravishda o'zgaradi.

Misol uchun: V2 katagida Al katagiga havola bo'lsin. Shunday qilib, havola bitta katak chapga va bir katak yuqoriga bog'langandir. Agar formulaning nusxasi boshqa bir katakka ko'chirilsa, u holda mavjud nisbiy havolaga ko'rsatish saqlanadi. Ya'ni, misol uchun E27 katakka nusxasini ko'chirsangiz, havola bir katak chap va bir katak yuqoridagi D26 katakni ko'rsatadi.

Absolut adreslashda esa havola adresi nusxa ko'chirganda ham o'zgarmaydi.

Formulani tahrirlashda adreslash usulini o'zgartirish uchun havolali katakni belgilab, F4 klavishini bosing. Absolut adreslashdan

foydalanuvchi katak nomeri oldida $ belgisi turishi kerak. F4 klavishi bosilsa, turli havola variantlari taklif etiladi.

2. 
   Terminlar va tushunchalar. Formulalar, nisbiy, absolut adreslar.
   

3. Nazorat savollar.

1. 
   Katakka formula kiritish tartibi.
   
2. 
   Formulalarda arifmetik amallar qaysi qoida asosida bajariladi?
   
3. 
   Formulalarda havolalar qanday beriladi?
   
4. 
   Nisbiy adres nima?
   
5. 
   Absolut adres nima?
   
6. 
   Absolut adres qanday hosil qilinadi?
   

2. 
   laboratoriya ishini bajarishga mashq. Formulalardan foydalanib, quyidagi jadvalni to’ldiring.
   

O'lchamlar natijasi	Ikkilangan qiymat	Kvadrat qiymat	Keyingi qiymat kvadrati	Masshtab ko'paytmasi	Masshtablashtirish
12	24	144	169	5	60
25	50	625	676		125

Yechim:

1. 
   Excel programmasini ishga tushiring, book.xls ishchi kitobini oching.
   
2. 
   Joriy ishchi varaq yorlig'iga chiqqillating va bu ishchi varaqqa Ma'lumotlar degan nom bering
   
3. 
   Joriy katak deb A1 ni tanlang va unga O'lchamlar natijasi sarlavhasini kiriting.
   
4. 
   A ustundagi ketma-ket kataklarga, A2 katakdan boshlab ixtiyoriy sonlar kiriting.
   
5. 
   Bl katagiga Ikkilangan qiymat qatorini kiriting.
   
6. 
   Cl katagiga Kvadrat qiymat qatorini kiriting.
   
7. 
   Dl katakka Keyingi qiymat kvadrati qatorini kiriting.
   
8. 
   B2 katagiga =2*A2 formulasini kiriting
   
9. 
   C2 katagiga =A2*A2 formulasini kiriting
   
10. 
    D2 katagiga =B2+C2+1 formulasini kiriting 11. B2, C2 va D2 kataklarini cho'zish bilan belgilang.
    

12. 
    Belgilangan diapazonning o'ng pastki ramka burchagidagi to'ldirish markeriga sichqoncha ko'rsatkichini keltiring. Sichqonchaning
    

chap tugmasini bosing va ushbu markerni shunday tortingki, A ustunida qancha son bo'lsa, B, C, va D ustundagi shuncha qatorlarni egallasin.

12. 
    Formulalar avtomatik tarzda modifikatsiyalashib, A ustunining joriy qatoridagi katak qiymati bilan ishlashiga ishonch hosil qiling.
    
13. 
    A ustundagi biror bir qiymatini o'zgartirib B, C va D ustunlarining shu qatordagi mos qiymatlari avtomatik qayta hisoblanishiga ishonch hosil qiling.
    
14. 
    E1 katakka Masshtab ko'paytmasi qatorini kiriting.
    
15. 
    E2 katagiga 5 sonini kiriting.
    
16. 
    F1 katagiga Masshtablashtirish qatorini kiriting.
    
17. 
    F2 katagiga =A2*E2 formulasini kiriting.
    
18. 
    Автозаполнение usulidan foydalanib, F ustun kataklariga, A ustunidagi kataklarni to'ldirgan formulalar nusxasini hosil qiling.
    
19. 
    Masshtablashtirish natijasi noto'g’ri bo'lganiga ishonch hosil qiling-ki, bu natija F2 adresi nisbiy adres bilan berilganligi tufaylidir.
    
20. 
    F2 katakda chiqqillating, so'ngra formula qatori ustida chiqqillating E2 adres ustiga kursorni o'rnating va F4 klavishini bosing. Formula =A2*$E$2 ko’rinishini olganiga ishonch hosil qiling va Enter klavishini bosing.
    
21. 
    F2 katagidagi formula bilan F ustunini to'ldirishni qaytaring.
    
22. 
    Absolut adreslashtirishdan foydalanilganligi tufayli F ustunidagi kataklar qiymati to'g’ri hisoblanayotganiga ishonch hosil qiling.
    
23. 
    book.xls ishchi kitobini saqlab qo'ying.
    

Mashqlar

1. 
   mashq. Personallar va ularning maoshlari ro'yxati bor. Har biriga 20% mukofot belgilash kerak. Biroq, shunday hisoblash kerak-ki, agar mukofot o'zgarsa, qayta hisoblash mos ravishda yuz berishi kerak.
   

   	Familiya I.SH.	Maosh	Mukofot
   1	Imamov I.I.	200
   2	Faxritdinov P.P.	220
   3	Sidorov S.S.	180
   4	Antonov A.A.	140

2. 
   mashq. Hershev Food corparation kompaniyasining 1982-87yillar sotuv ma’lumotlari bor.
   

Hershey Food Corporation kompaniyasi
Sotuv ma'lumotlari (mln. doll.)
1982	1566
1983	1663
1984	1848
1985	1996
1986	2170
1987	2434

Yildagi nisbiy o'sishni hisoblang (joriy yil hajmini avvalgi yilga

nisbati) va absolut o'sishini (joriy yil hajmini 1982-yilga nisbati). Hisoblashlar foizda o'nlik nuqtadan bir raqam aniq sonda ifodalanishi kerak. Ishchi varaqda diagramma quring (yillar - sotilish hajmi).

3. 
   mashq. Alfa, Pluton va Rubin uch zavodda avariyalar bo'lib turadi. Ishchi varaqda yillar bo'yicha avariyalar to'g'risida ma’lumotlarni joylashtiring.
   

		Alfa	Pluton	Rubin
1	1991	2	0	3
2	1992	1	2	1
3	1993	2	3	0
4	1994	1	2	1

1. 
   Yillar bo'yicha avariyalarning yakuniy sonini hisoblab ko'ring. 2.A8:E12 kataklariga avariya foizlarini joylashtiring, joriy yildagi
   

avariyalar sonini 100% hisoblang.

3.Avariyalar to'g’risidagi ma’lumotlarga asosan gistogramma

quring: qiymatlar o'rniga avariyalar sonini, hamda kategoriyalarni yillarga almashtirib bajaring.

3. 
   mashq. Avvalgi mashq uchun.
   

l. Korxonalar bo’yicha jami avariyalar sonini hisoblang.

2. 
   A14:D19 kataklariga avariyalar foizlarini joylashtiring, joriy yildagi avariyalar sonini 100% hisoblang.
   
3. 
   Avariyalar to'g’risidagi ma’lumotlarga asosan gistogramma quring: qiymatlar o'rniga avariyalar sonini, hamda kategoriyalarni korxonalarining nomini almashtirib bajaring.