Mexanizatsiyalash muhandislari instituti buxoro

2-jadval 

№ 

Amalga oshiriladigan tadbirlar 

Olinadigan 

natija 

Energiyani tejash % 

1.  Motorlarni 

«uchburchak» 

dan 

«yulduz» sxemasiga o‘tkazish 

Energiya isrofini 

kamaytiradi 

1-5 % gacha 

2.   Kam  yuklangan  motorlarni  kichik 

quvvatga almashtirish 

Energiya isrofini 

kamaytiradi 

1-5 % gacha 

3.  Salt 

ishlashni 

avtomatik 

o‘chiradigan avtomatlarni qo‘llash. 

Energiya isrofini 

kamaytiradi 

2-5 % gacha 

4.  Qisqa 

muddatli 

ishlovchi 

motorlarda  ko‘p  tezlikli  motorlarni 

qo‘llash. 

Energiyani 

rekuperatsiyalash 

2-5 % gacha 

5.  FIK 

yuqori  bo‘lgan  motorlar 

o‘rnatish 

Energiya isrofini 

kamaytiradi 

2-15 % gacha 

 

 

 

---

55 

 

3-jadval 

№ 

Amalga oshiriladigan tadbirlar 

Olinadigan natija 

Energiyani 

tejash, % 

1. 

Ish mashinalarini podshipnik larini 

o‘z vaqtida moylash 

Yuklamani 

kamaytiradi 

20 % gacha 

2.  

Ventilyasiya 

qurilmalarning 

kanallarini o‘z vaqtida tozalash 

Yuklamani 

kamaytiradi 

20 % gacha 

3. 

Ventilyatorlarni 

unumdorligini 

rostlash 

YUklamani 

kamaytiradi 

8 % gacha 

 

4.  

Uskunalarni 

salt 

ishlashini 

cheklash 

Salt ishlash isrofini 

kamaytiradi 

1-5 % gacha 

5. 

Ventilyasiya  qurilmalarini  havo 

yo‘llarini qarshiligini kamaytirish 

Elektr energiyasini 

tejash 

 

2 - 10% gacha 

6. 

Nasos  qurilmalarida  suv  oqimini 

yoki sathini ortiqchasini yo‘qotish 

Nasos stansiyasi elektr 

energiyasini tejash 

 

1-2% 

7. 

Suv isrofini kamaytirish 

Nasos stansiyasi elektr 

energiyasini tejash 

 

1% gacha 

8.  

O‘tkazuvchi quvurlarni tozalash 

Turbomexanizmlarda 

elektr yuklamasini  

kamaytirish 

 

1-2 % 

9. 

Elektr  ta’minot  tizimida  fazalar 

nosimmetrikligini kamaytirish 

Muvozanatlovchi 

toklarni yo‘qotish 

 

1-5 % 

10.  Ventilyator  va  nasoslarni  FIK 

yuqori 

bo‘lganlari 

Bilan 

almashtirish. 

Elektr energiya isrofini 

kamaytirish 

 

2-5 % 

11.   Reaktiv quvvatni qoplash 

Quvvat koeffitsientini 

oshirish 

2-5 % 

12.  Quvurlarni diametrlarini oshirish 

Qarshilikni 

kamaytirish 

2-5 % 

 

---

56 

 

   Elektr  mashinalarda  energiya  istemoli  samaradorlik  ko‘rsatkichlari  sifatida 

quvvat  koeffitsienti,  foydali  ish  koeffitsienti  (yoki  nisbiy  energiya  isroflari), 

energiyada  foydalanishda  elektr  energiyasi  sifati  ko‘rsatkichlarini  meyyoriy 

qiymatlar doirasida bo‘lishi va sh.o‘. bo‘ladi. 

   Bunda  joriy  vaqtdagi  elektr  energiyasi  samaradorlik  ko‘rsatkichlariga  ta’sir 

etuvchi  kuchlanishni  sifati ko‘rsatkichlari  tahlil  qilinib  natijalar  keltiriladi.  Bular, 

kuchlanishni og‘ishi va tebranishi, nosimmetriklik va nosinusoidallik koeffitsienti 

va  boshqalar  bo‘ladi.Elektr  mashinalarni  belgilangan  meyyoriy  ko‘rsatkichlar 

doirasida  ishlatish,  xizmat  ko‘rsatish  sifatini  oshirish,  texnologik  elektr 

uskunalarini optimal ish rejimida ushlab turish va shunga o‘xshash tadbirlar kiradi. 

Ishlab chiqarishda asosiy ekspluatatsiya qilinuvchi elektr uskunalar elektr yuritma 

va yoritish uskunalari tashkil qiladi.  

   Korxona  elektr  energiyasi  istemolining  asosiy  qismi  texnologik  mashinalarning 

elektr  yuritmalariga  to‘g‘ri  keladi.  Elektr  yuritmalarni  ish  rejimlarini  optimallash 

va  rostlanadigan  elektr  yuritmalardan  foydalanish  katta  iqtisodiy  samaradorlikni 

ta’minlaydi. Elektr yuritmalarni samarasiz ishlashiga turli omillar ta’sir ko‘rsatishi 

mumkin. Elektr motorlarni samarasiz ishlashi sabablari: 

-kam yoki ortiqcha yuklantirilishi; 

-nominal kuchlanishdan past yoki yuqori kuchlanishda ishlashi;  

-sifatsiz elektr energiyasidan ta’minlanishi; 

-sifatsiz ta’mirlash va xizmat ko‘rsatish; 

-istemolchilarni past energetik ko‘rsatkichlarga ega bo‘lishi; 

  Elektr  yuritmalardagi  energiya  tejash  tadbirlari  sifatida  quyidagilarni  keltirish 

mumkin: 

-motor quvvatini oqilona tanlash; 

-energetik ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lgan motorga almashtirish; 

-salt ishlash rejimini cheklash va ish jarayonini intensifikatsiyalash; 

-elektr energiyasi sifati ko‘rsatkichlarini rostlash; 

-optimal ish rejimlarini ushlab turish.  

-yuklamaga bog‘liq ravishda motor ulash sxemasini o‘zgartirish 

-texnologik talab bo‘yicha motor tezligini rostlash 

---

57 

 

-yuklamaga muvofiq motor energiya sarfini rostlash 

- reaktiv quvvatni qoplash. 

 

 

   Sanoat  korxonalarida  energiya  tejash  bo‘yicha  loyihalarni  oqilona  variantini 

aniqlashda  variantli,  ekstremal  yoki  ularni  birgalikdagi  hisoblash  usullaridan, 

hamda  keltirilgan  xarajatlarni  umumlashgan  farqi  usulidan  foydalanish  mumkin 

[60,  123,  125].  Energiya  tejash  tadbirlarini  iqtisodiy  samaradorligini  baholashni 

eng  samarali  usuli  iqtisodiy  va  natural  ko‘rsatgichlar  kompleks  tahlil  qilish 

hisoblanadi. 

 

 

 

---

58