Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

1  Волков  Г.Н.,  Баубекова  Г.Д.  Этнопедагогика.—  Т.:  Фан,  2000.  38-
бет.
297

---

pishiq  va puxta bo‘lsa,  bu  qo‘rg‘on  ham  shunchalik  mustahkam- 
lanib boraveradi.
Milliy ma’naviyatimizda nikoh va  oilaga  doir axloqiy qadriyat­
lar.  0 ‘zbekistonda yoshlar tarbiyasi,  ma’naviy-axloqiy kamolotida
 
nikoh  va  oila  haqidagi  milliy  axloqiy  qadriyatlarning  o‘rni. 
Aza- 
liy  qadriyatlarimizda  tani  sihatlik  va  m a’naviy  butunlik  uyg‘un 
bo‘lib  kelgan.  Tani  sihatlik  insonning  tabiiy  va  jismoniy  salo- 
matligi  mezonlarini,  m a’naviy  butunlik  inson  qalbining  salo- 
matlik  mezonlarini  mujassam  etgan.  0 ‘zbek  oilalarida  insoniy 
munosabat,  izzat-ikrom,  hurmat,  e’zoz,  muomaladagi  ochiqlik, 
mehmonnavozlik  bag‘rikenglik,  tinch  va  osuda  hayot,  xursand- 
chilik  kabi  xususiyatlarni  amalda  ko‘rsata  olib  hayot  mezoniga 
aylantira  olishni  anglatgan.  Demak,  oilaning  bugungi  kundagi 
vazifalari  birinchidan,  farzandining  axloqiy-estetik,  huquqiy, 
diniy  madaniyati  uchun  jamiyat  oldida  javobgarlik,  ota-ona- 
lik  burchiga  e’tibor  bilan  qarash,  fuqarolik  mas’uliyatini  his 
etish,  muhim  ijtimoiy  burchni  bajarish,  ikkinchidan,  farzand- 
larga  turm ush  muammolarini  mustaqil  hal  etish usullari,  o‘zini 
ta’minlash  va  yashashning  munosib  darajasiga  erishish  imkoni- 
yatlarini  o‘rgatish;  uchinchidan,  hayotning  mushkul vaziyatidan 
chiqib  olish  uchun  resurslar,  harakatlar  ko'rsatadigan  tizimlar 
bilan  uzviy  aloqada  b o lish ,  Shuningdek bu  tizim larning  sama- 
rali va tashkiliy ishlariga ko‘maklashishdan iborat.
Oiladagi  qadriyatlar,  undagi  psixologik,  ijtimoiy-ma’naviy 
muhitning  farzand  tarbiyasiga  ta’siri  buyuk  mutafakkir  va  al- 
lomalarimizning  bizgacha  yetib  kelgan  ilmiy  meroslarida  alo- 
hida  e’tirof etilgan.  Bu  xususda  Zardushtiylik  dinining  muqad- 
das  kitobi  «Avesto»da  ham  ta’kidlab  o'tilgan.  Unga  ko‘ra  oila 
sog‘lom  avlodning  paydo  bo‘lishi,  benuqson  naslning  tugllishi, 
soglom  turmush  tarzi,  zurriyodning  pokizaligi,  uning  aqliy,  ax­
loqiy,  ruhiy,  jismoniy,  ma’naviy tarbiyasida  alohida  o‘rin  tutgan. 
Unda  ta’kidlanishicha  o‘smirlar  o‘n  besh  yoshga  tolgandan  ke- 
yingina  yetmish  ikki  xil  rangli  ipak  iplardan  to‘qi!gan  belbog‘ 
bilan bellarini  o‘rash va  o'zlarini  yaxshilik yoliga baxshida  etish 
uchun  turmush  qurish  huquqiga  ega  bolgan.  Lekin  yoshlar­
ning  o‘zboshimchalik  bilan  oila  qurishlariga  y o l  qo‘yilmagan.
298

---

Oila  qurish jamoa,  ota-ona  izmida  bolgan.  Shu  sababli,  jamoa 
va  ota-onalar  bolajak  kelin-kuyovlarni  tanlashda  obdon  o‘ylab 
ish ko‘rganlar.  «Avesto»ning  «Vendidod» bobida bayon etilishicha 
nasi  soglomligining  irsiy jihatlariga  alohida  e’tibor  berilib,  ya- 
qin qarindoshlar o‘rtasida farzandlarning o‘zaro  oila qurishi man 
etilgan.  Soglom  avlodning  tugllishi  uchun  ota-onalar  sharob 
ichmaslikka,  giyohvand  moddalar  va  boshqa  hushdan  ketkazuv- 
chi  vositalarni  iste’mol  qilmaslikka  da’vat  etilgan.  Zardushtiylik 
ta’limotiga  ko‘ra  katta  oilalar jamoa  oqsoqoli tomonidan himoya 
qilinib,  egizak  farzand  ko‘rgan  ayollarga  bir juft  sigir  yoki  sariq 
tuya hadya qilingan va  davlat xazinasidan  nafaqa berilgan.
«Avesto»da  har  qanday  axloqsizlik  va  g‘ayritabiiy  xatti-ha- 
rakatlarga  y o l  qo‘yib  bolm asligi  ta’kidlanadi.  Fohishabozlik, 
turmush  o‘rtog‘iga  xiyonat  qattiq  qoralanadi.  Bu  kabi jinoyatlar 
sirasiga  nafaqat  oilani buzadigan va  oila  qoidalarini  zaiflashtira- 
digan,  balki  bola  tugllishi,  yosh  avlod  tarbiyasi,  nasi  pokligiga 
salbiy  ta’sir ko‘rsatadigan  oila  xiyonati  ham  ko‘rsatilgan.  Begona 
ayol  bilan  yashash,  nikohsiz  farzand  ko‘rish  qat’iy  ta’qib  ostiga 
olinganki, ushbu qarashlar bugungi kunda ham  muhim tarbiyaviy 
ahamiyatga  ega.  Bu  kabi jinoyatlar  qamchi yoki  tayoq  bilan  800 
zarba urish bilan jazolangan1.
«Avesto»ning  bugungi  ma’naviy-axloqiy  va  tarbiyaviy  ta- 
lablarga  hamohang  bo lg an   eng  muhim  tamoyillardan  biri  — 
bergan  so‘zining  uddasidan  chiqish,  ahdga  sodiqlik,  savdo-sotiq 
va  shartnomalarga  qat’iy  amal  qilish,  qarzni  o‘z  vaqtida to lash, 
aldamchilik  va  xiyonatdan  xoli  b o lish   kabi  iymonlilik  sifat- 
laridan  iborat.  «Avesto»ning  ko‘plab  tadqiqotchilari,  bu  nodir 
kitobda  yuksak  ma’naviyatlilik va  axloq  masalalari yoritilganini 
ta’kidlaydilar.  Yuksak  m a’naviy  sifatlilik  Zardushtiylikda  jaho- 
latning,  yomonlikning  oldini  olishdir.  «Avesto»ning  ma’naviy 
qoidalariga  nafaqat  soglik  va  jismoniy  kuch,  balki  m a’naviy 
poklikka ham  alohida o‘rin ajratiladi.  M a’naviyatlilik me’yori si­
fatida  o‘z vaqtida to ‘g‘ri  o\qatlanish buyuriladi.  «Avesto»da bola 
tarbiyasi  va  ta’limiga  katta  ahamiyat  berilib  «Tarbiya  hayotdagi