Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

I.  Isbotlanayotgan tezisga  aloqador xatoliklar:
1.  Tezisni  almashtirish.  Tezis  isbotlash yoki rad  etish davomi- 
da  o‘zgarmasligi  shart,  degan  qoidaning  buzilishi  tezisning  al- 
mashtirilishiga sabab boladi. Tezis ataylab yoki bilmasdan boshqa 
tezis  bilan  almashtiriladi  va  bunda  yangi  tezis  isbotlanadi  yoki 
rad  etiladi.  Tezis  mazmunining  torayishi  yoki  kengayishi  ham 
bahs jarayonida  tezisning  o‘zgarishiga  olib  keladi.  Masalan,  res- 
publikamiz  taraqqiyoti  uchun  milliy  mafkura,  milliy  g'oyaning 
ahamiyati to‘g‘risidagi tezisni isbotlash davomida umuman jami- 
yatga mafkura kerakmi yoki yo‘qmi,  degan masalani isbot etishga 
harakat qilinsa,  unda tezisning mazmuni kengayib ketadi va tezis 
almashinadi.
2.  Insonning shaxsiy sifatini bahona qilib tezisni almashtirish. 
Bahs  jarayonida  mavzudan  chetga  chiqib,  opponentning  shax­
siy,  ijtimoiy hayoti,  yaxshi  fazilatlari  yoki kamchiliklari  xususida 
fikr yuritib,  shu  asosda  tezisni  isbotlangan  yoki  rad  etilgan,  deb 
ta’kidlash tezisning almashinishiga sabab boladi.  Bunday xatoga 
ataylab  yo‘1  qo‘yiladi.  Tinglovchilarning  his-tuyg‘ulariga  ta’sir 
qilish  orqali  isbotlanmagan  tezisning  chin  deb  qabul  qilinishiga 
urinish ham tezisni  almashtirish hisoblanadi.
3.  Ortiqcha  yoki  kam  isbotlashga  urinish  natijasida  tezisning 
almashinishi.  Fikr  ortiqcha  isbotlansa,  berilgan  tezis  o‘rniga 
undan  kuchliroq  tezisni  isbotlashga  harakat  qilinadi.  Agar  A 
hodisadan  В  kelib  chiqsa,  lekin  В  hodisadan  A kelib  chiqmasa, 
unda  A  hodisani  ifodalovchi  tezis  В  hodisani  ifodalovchi  tezis­
dan kuchliroq boladi.  Masalan,  «А shaxs birinchi bolib janjalni 
boshlamagan»  degan  tezis  (B)  o‘rniga,  «А  shaxs  umuman  jan- 
jal bolgan  yerda yo‘q  edi»  degan tezisni  (A)  isbotlashga harakat 
qilinadi.  Ikkinchi  tezisni isbotlab bolmaydi,  chunki A shaxsning 
janjalda qatnashganligini ko‘rgan guvohlar bor.