Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

Toiiqsiz  induksiyada 
birorta  belgining  bir  mantiqiy  sinfga  te- 
gishli predmetlarning bir  qismiga  (bir nechtasiga)  xosligini  (yoki 
xos emasligi)  aniqlash asosida shu belgining berilgan sinfga man- 
sub  barcha  predmetlarga  xosligi  (xos  emasligi)  haqida  xulosa 
chiqariladi.
Ilmiy induksiya
Ilmiy induksiyada bir sinfga mansub predmetlarda takrorlanuv- 
chi  belgining  mavjudlik  sababi  o‘rganiladi.  Toiiqsiz  induksiya- 
ning bu turi hodisalarning sababini aniqlash va ularni ifoda etuv­
chi  qonunlarni  ochishga  qaratilgani  uchun  ham  ilmiy  induksiya 
deb  ataladi.
Sababiy  aloqadorlikni  aniqlash  ilmiy  induktiv  xulosa  chiqa- 
rishda muhim ahamiyatga ega.  Sababiy aloqadorlikni aniqlash va 
o‘rganishda quyidagilarga  e’tibor berish zarur:
— ikki hodisa o‘rtasidagi zaruriy aloqadorlik muayyan sharoit- 
da ularning biridan  (sabab)  ikkinchisini  (oqibatni)  keltirib chiqa- 
radi.  Sabab-hodisaning  yo‘qligi  oqibat-hodisaning  ham  yuzaga 
chiqmasligini bildiradi;
— sabab-oqibat  munosabatlari umumiy xarakterga  ega,  olam­
dagi hech bir hodisa sababsiz mavjud bolmaydi;
—  sabab  va  oqibat  vaqtda  ketma-ket  keladi.  Lekin,  oldinma- 
ketin  kelgan  hodisalarning  hammasi  ham  sababiy  aloqadorlikda 
bolavermaydi;
— sabab-oqibat munosabatlari bir ma’noli bolib,  muayyan sa­
bab o‘ziga muvofiq keladigan muayyan oqibatni keltirib chiqaradi.
Sababiy  aloqadorlik  murakkab  strukturaga  ega.  Xususan,  sa- 
bab-hodisa  turli  xil  sharoitlarda  turli  oqibatlarni  keltirib  chiqa- 
rishi  yoki  aksincha,  bir  oqibat  turli  sharoitlarda  har xil  sabablar 
ta’sirida paydo bolishi mumkin.
Sababiy aloqadorlikni aniqlashning bir qancha metodlari mav­
jud bolib,  ular ilmiy induksiya  metodlari deb yuritiladi.  Bularga
240

---

o‘xshashlik,  tafovut,  yoldosh  o‘zgarishlar va  qoldiqlar  metodlari 
kiradi.  Ularning  har birini alohida ko‘rib  chiqamiz.