Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

Xomashyo  resurslaridan  foydalanish  va  ekologik  muvozanat-
 
ni  saqlash  muammosi. 
Jahon  statistik  axborot  markazlari  ber­
gan  ma’lumotlarga  qaraganda,  XX  asrning  boshidan  to  hozirgi 
kungacha  ishlab  chiqarilgan  ko‘mirning  45%,  temir  rudasining 
57%,  neftning  76%,  tabiiy  gazning  80%  keyingi  25  yilga  tocg‘ri 
kelar  ekan.  Ana  shunday  holatni  xomashyoning  boshqa  tur­
lari  to‘g‘risida  ham  gapirish  mumkin.  Tahlillarga  qaraganda, 
o ‘tgan
  asrning  90-yillarida  ishlab  chiqarilgan xomashyo  miqdori 
60—70-yillardagiga  qaraganda  1,5—2 barobar ko‘paygan.
Yer  yuzida  vujudga  kelgan  bunday  holat,  bir  tomondan,  in- 
soniyatni  xomashyo  resurslari  bilan  ta’minlash  imkoniyatlari, 
hosildor  yerlar va  ichimlik  suvi  manbalarining  kamayib  borishi, 
Shuningdek  boshqa  xomashyo  zaxiralarining  kamayib  ketishi 
kabi boshqa bir qator muammolarni keltirib  chiqaradi.
Vujudga  kelgan  ekologik  vaziyat  tabiiy  muhitning  inson  or- 
ganizmiga  va  uning  ishlab  chiqarish  faoliyatiga  ta’sir  etmasdan
195

---

qolmaydi.  Boshqa  tomondan  esa  fan-texnika  taraqqiyotining 
kolami  asosida  ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot  darajasini xomashyo 
resurslari,  foydali  qazilmalar  bilan  yetarli  miqdorda  ta’minlash 
muammosini  ham  nazardan  soqit  qilmaslik  kerak.  Mazkur 
muammoni  ijobiy hal  qilish uchun,  iqtisodchilarning tahlillariga 
ko‘ra, jahon mamlakatlarining har biri o‘zi ishlab chiqargan yalpi 
milliy  mahsulotning  3—5%  miqdorida  mablag‘  ajratishi  zarur, 
deyilmoqda.  Demak,  har  yili  o‘rta  hisob  bilan  650—850  mlrd. 
dollar hajmida mablag£ ajratilishi talab  etiladi.
Juda  ko‘p  rivojlangan  mamlakatlarda  ichimlik  suvining  tan- 
qisligidan qiyinchiliklar yuzaga chiqmoqda.  Ayni shu mamlakat- 
lardan  42—45%  km3  hajmida  sanoatdan  chiqqan  iflos  oqova 
suvlar  suv  havzalari,  ko‘l,  dengiz,  okean  suvini  o‘zining  zaharli 
tarkibi bilan  bulg‘amoqda.  XXI  asr boshlariga kelib,  toza  ichim­
lik  suviga  bolgan  ehtiyoj  dunyo  miqyosida  o‘tgan  asrimizning 
90-yillariga nisbatan yana 2,3—2,5 barobar oshdi.
Har  yili  okeanlarga  12—15  mln.  tonnaga  yaqin  neft  va  neft 
mahsulotlari to'kilmoqda,  shaharlarning  kengayishi,  sanoat  kor- 
xonalarini  qurish  uchun  ming-minglab  gektar  yer  maydonlari 
ajratib berilmoqda,  o‘rmonlar kesilib,  yashil yerlar kamaymoqda. 
Bu tendensiya,  ayniqsa,  rivojlanayotgan mamlakatlarda xavfli tus 
olmoqda.  Dunyoda  har yili  0,8%  tropik  o‘rmonlar yo'qolib  bor­
moqda,  200  ming  km2  territoriyadagi  tropik  o‘rmonlar  kesilib, 
qayta  tiklanmay  qolmoqda.  Hozirgi  paytda  yiliga  8,3  mln.  gek­
tar  yoki  minutiga  16  gektar  o‘rmon  yo‘qotilmoqda.  Tabiiy  mu- 
vozanatning  dunyo  miqyosida  tez  o‘zgarishining  oqibati  hozir- 
ning  o‘zidayoq  insonning  yashashi  va  faoliyati  uchun  o‘ta  zarur 
bolgan mo‘tadil muhitning buzilishiga olib kelmoqda.
Davrimizning  yana  salbiy  belgilaridan  biri  shundaki,  inson 
faoliyati  kolamining  miqyosi  tobora  biosferani  to la   egallab, 
endilikda koinotga ham ta’sir eta boshladi.