Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

Nazariya  bilimlarning  mantiqiy tizimi  sifatida. 
Har bir  fan  so- 
hasida turli  nazariyalar mavjud boladi.  «Nazariya»  atamasi keng
260

---

ma’noda amaliyotdan farq qiluvchi aqliy faoliyat turini ifodalaydi. 
Tor  ma’noda  esa,  nazariya  ma’lum  bir  sohaga  oid  tasawurlar, 
tushunchalar,  g‘oyalar,  gipotezalarni  tizimga  soladigan,  shu  so- 
hani  yaxlit  tarzda  anglashga  imkon  beradigan  bilim  shaklidir. 
Nazariya  ilmiy bilishning shakli sifatida empirik va  nazariy bos- 
qichlarning birligini ifodalaydi.
Empirik bosqichda ilmiy faktlar to‘planadi,  o‘rganiladi,  tizim­
ga solinib, turli xil jadvallar,  shakllar,  grafiklar tuziladi;  muayyan 
bir  umumlashmalar,  xususan,  empirik  tushunchalar,  farazlar, 
empirik qonunlar shakllanadi.
Ilmiy bilishning keyingi  taraqqiyoti  empirik bilish bosqichida 
hosil  qilingan,  lekin  o‘zaro  aloqasi  hali  aniqlanmagan  bilimlar 
o‘rtasida  munosabatlarni  o‘rnatish,  ularni  umumlashtirish,  shu 
asosda  yangi  fundamental  tushunchalar,  umumiy  qonunlarni 
yaratish,  ilmiy bashoratlar qilish bilan uzviy bogliq.
Bilishning bu ikki bosqichi o‘rtasida zaruriy aloqadorlik mav­
jud.  Nazariyani  yaratish  empirik  bilish  jarayonida  hosil  qilin­
gan  predmetning  ayrim  tomonlari,  xususiyatlarini  aks  ettiruv- 
chi  tushunchalar,  qonunlar,  farazlar  o‘rtasida  mantiqiy  aloqalar 
o'rnatishga,  predmet  haqida  yaxlit  tasawur  hosil  qilish,  uning 
mohiyatini tushuntirishga bolgan ehtiyoj  bilan belgilanadi.
Yuqoridagi  fikrlarga  asoslanib,  nazariyaga  quyidagicha  ta’rif 
berish  mumkin: