Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

Bilimlar  taraqqiyotining  mantiqiy  shakllari:  muammo,  gipo-
 
teza,  nazariya.
Bilish  jarayonida  inson  voqea  va  hodisalarning  mohiyatini 
tushunib  boradi.  Inson  qancha  ko‘p  bilimga  ega  bolmasin,  bil- 
magan narsalari undan ham ko‘proq boladi. Bilmagan, noma’lum 
narsalarni  bilish  uchun  hamma  vaqt  ham  mavjud  tasavvurlar, 
prinsiplar  yetarli  bolmaydi.  Bilish jarayonic a  mavjud  bilimlari- 
mizning  erishgan  darajasi  bilan  yangi  bilish  vazifalarini  hal  qi­
lish zaruriyati o‘rtasida ziddiyat kelib chiqadi,  muammoli vaziyat
255

---

paydo boladi.  Bunday ziddiyatlar,  ayniqsa, kundalik hayotimizda 
murakkab vazifalarni hal qilish,  fanda esa tub burilishlar davrida 
yaqqol  namoyon  boladi.  Masalan,  kompyuter  viruslariga  qarshi 
himoya  tizimini  yaratish  shunday  muammolardan  hisoblanadi. 
Meditsina  sohasida  rak  kasalligini  davolash,  avtomobilsozlikda 
yoqilg‘ini tejovchi vositalarni ixtiro qilish,  ekologiya bilan bogliq 
muammolar va boshqa sohalarga oid muammolar mavjud.  Hozir­
gi  kunda  bu  muammolarni  hal  qilish  uchun  mavjud  qonun  va 
prinsiplarning  yetarli  emasligi,  fanda  yangi  izlanishlar  olib  bo- 
rishni talab  qilmoqda.
Ilmiy  bilishda  muammoli  vaziyatni  fan  taraqqiyoti rung  ich- 
ki  ehtiyojlari  ham  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Masalan,  hozirgi 
vaqtda matematikada to‘plam  nazariyasi bilan bogliq muammo­
larni hal  qilish zaruriyati bunga misoldir.
Demak,  muammoli  vaziyat  mavjud  ilmiy  tasawurlar  bilan 
qayd qilingan yangi faktlar o‘rtasidagi ziddiyatnijig paydo bolishi 
yoki  ana  shu  ilmiy  tasawurlar  yetarli  darajada  tizimga  solin- 
maganligi, yaxlit bir ta’limot sifatida asoslanmaganligi natijasidir.
Mana  shundan  kelib  chiqib,