Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

Ayniyat  qonuni. 
Biror  buyum  yoki  hodisa  haqida  fikr  yuritil- 
ganda, ularga xos bolgan barcha muhim belgilar, qamrab olinadi. 
Predmet  haqidagi  fikr  necha  marta va  qanday  holatda  takrorla- 
nishiga  qaramasdan  doimiy,  o‘zgarmas  va  qat’iy  mazmunga  ega 
boladi.  Tafakkurga xos bolgan bu aniqlik xususiyati Ayniyat qo- 
nunining  mohiyatini tashkil etadi.
Ayniyat qonuniga ko‘ra,  ma’lum bir predmet yoki hodisa haqi­
da  aytilgan  ayni  bir  fikr  ayni  bir  muhokama  doirasida  ayni  bir 
vaqtda o‘z-o‘ziga tengdir.  Bu qonun formal mantiq ilmida «А—А» 
formulasi bilan ifodalanadi.
Ayniyat qonunining  asosiy talabi quyidagicha:  fikrlash jarayo- 
nida  turli  fikrlarni  aynanlashtirish  va,  aksincha,  o‘zaro  aynan 
bolgan fikrlarga teng emas,  deb qarash mumkin  emas.  Bu  man- 
tiqiy tafakkurning  muhim  shartlaridan biridir.  Fikrlash jarayoni- 
da  bu  qonunni  bilib  yoki  bilmasdan  buzish  holatlari  uchraydi. 
Ba’zan bu holat bir fikrning tilda turli xil ifodalanishi bilan bogliq 
boladi.  Tilda  mavjud  bolgan  omonim  va  sinonim  so‘zlarning 
qollanishi ham ba’zan turli fikrlarning o‘zaro  aynanlashtirilishi- 
ga,  ya’ni  noto‘g‘ri  muhokamaga  olib  keladi.  Bahs-munozara ja- 
rayonida qanday qilib bolsa ham raqibini aldash va yutib chiqish 
maqsadida Ayniyat  qonuni talablarini ataylab buzuvchilar soflst­
lar deb  ataladi,  ularning ta’limoti esa sofistika  deyiladi.
0 ‘zbek xalqiga xos bolgan askiya san’atida Ayniyat qonuni ta- 
labining ataylab buzilishini so‘zlarning o‘z ma’nosida emas, balki 
ko‘chma  ma’nolarda  qollanishini  kuzatish  mumkin.  Bu  o‘ziga 
xos  so‘z  o‘yini  bolib,  unda  qollaniladigan  nozik  qochirimlar 
askiya  aytuvchining  mahoratini  ko‘rsatadi  va  tinglovchilarning 
kulgusiga  sabab  boladi.  Aytish  mumkinki,  hayotda,  amaliyot- 
da  tushunchalarning  turli  ma’nolarda  qollanilishi  g'arazli  yoki 
beg‘araz, yaxshi yoki yomon maqsadlarga xizmat qilishi mumkin.
Ayniyat  qonuni  tafakkurga,  uning  barcha  elementlari,  shakl- 
lariga  xos  bolgan  umumiy  mantiqiy  qonundir.  Bu  qonunning 
talablari  tafakkurning  har bir  shakliga  xos  bolgan  konkret  qoi- 
dalarda aniq ifodalanadi.