Mexanika (MD) fani bo’yicha asosiy tushinchalar va ta’riflar

Ustma-ust payvand birikma va uni hisoblash
Agar ikki detal uchma-uch emas, ustma-ust qo’yilib, payvandlash amalga oshirilsa, ustma-ust payvand birikma hosil bo’ladi.
Bunday payvand birikmalarning xarakterli jihati shundan iboratki, chokning ko’vdalang kesim yuzasi burchakli ko’rinishda bo’ladi va payvandlash ikki listning ustma-ust qo’yilganligi bois, ikki tomondan bajarilishi mumkin. Bundan tashqari choklarning uzunliklari ham turlicha bo’lishi mumkinligini ko’rsatish darkor.
Listlar ustma-ust payvandlanganda ularga ta’sir etuvchi kuchga nisbatan payvand choklar tik, parallel yoki qandaydir burchak ostida hosil qilinishi mumkin. Mos holda bunday choklarni ro’para, yonbosh va qiyshiq chok deb ataiadi.
Chokning ko’vdalang kesim yuzasi rasmiga ko’ra ular botnq, qavariq va me’yoriy choklarga bo’linadi (7.3-rasm).

7.3-rasm. Burchakli chok
Payvand chokka ta’sir etuvchi kuch va kuchlanishlar ma’lumki, uning hamma nuqtalarida birdek bo’lmaydi, chunki detallarning bikrligi, beriluvchanligi bir xil emas. Bu chokning uzunligiga ham bevosita bog’liqdir. Hisoblashlarni sodda ko’rinishga keltirish maqsadida kuch chokning barcha nuqtalariga bir xilda ta’sir qilib, kuchlanishlar chok kesim yuzasining hamma qismida teng bo’ladi, deb qabul qilinadi. Payvand choklarga urinma va normal kuchlanishlar ta’sir etadi. Normal kuchlanishlarning qiymati juda kichik bo’lganligi uchun muhandislik hi-soblarida e’tiborga olmasa ham bo’ladi.
Yonbosh chok (7.4-rasm b) quyidagacha hisoblanadi:
(7.3)
bu yerda: 0,7 k≈k•sin 45^o -chokning bissektrisasi bo’ylab o’tuvchi kesimning balandligi. Agarda 7.3-munosabat bajarilmasa, ya’ni τ>[τ′] bo’lsa, u holda yonbosh chsjning uzunligi qo’shimcha yonbosh chok hosil qilish, demak chokning uzunligini oshirish orqali τ>[τ′] shart qanoatlantiriladi. Bu holda muvozanat sharti quyidagicha yoziladi:
(7.4)
7.4-rasm. Ro’para(a), yonbosh(b), qiyshiq(v), ro’para va yonbosh chokli(g) payvand birikmalar
Detallarni biriktiruvchi yonbosh choklarning uzunliklari turlicha va detallarga ta’sir etuvchi cho’zuvchi (siquvchi) kuchga nisbatan nosimmetrik joylashgan bo’lsa, choklarning bir xil ishlashini ta’minlash uchun ularning uzunliklari kuch ta’sir chizig’iga bo’lgan masofaga nisbat tariqasida e₁ / ℓ₂ = e₂ / ℓ₁ (bu erda: e₁ va e₂ -masofa, ℓ₁ ℓ₂ -chok uzunligi) olinadi (7.5-rasm. a).

. Turlicha uzunlikdagi yonbosh chokli va ro’para

chokli payvand birikma

Yonbosh chokli payvand birikmaga moment ta’sir etsa, chokda hosil bo’ladigan kuchlanish