Mexanika-mashinasozlik fakulteti

Tuzuvchi:
1. I.Ikromov - FarPI “YeUTT va UE” kafedrasi katta o‘qituvchi __________
2. F.Omonov – FarPI “YeUTT va UE” kafedrasi assistenti __________

Ushbu uslubiy ko‘rsatma 5310600 - «Yer usti transport tizimlari va ularni ekspluatatsiyasi» yo‘nalishi bo‘yicha talabalari uchun bakalavr tayyorlash namunaviy va ishchi o‘quv dasturiga moslashtirib tayyorlangan.

Uslubiy qo‘llanma — professor-o‘qituvchilar va bilim oluvchilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, unda bir darsning maqsadi, dars o‘tish vositalari va ulardan foydalanish usullari, darsning mazmuni, amaliy mashg‘ulotlar, qo‘shimcha topshiriqlar va boshqalar haqida tavsiyalar bayon qilinadigan, ta’lim muassasalarining kengashi (pedagogika kengashi) tavsiyasi asosida chop etiladigan nashr;
Mundarija

1	Bosh mexanik bo‘limining ishini o‘rganish.	7
2	Navbatchi mexanik bo‘limining ishini o‘rganish.	8
3	Avtotransport korxonasida (ATK) texnik va nazorat bo‘limining ishini o‘rganish.	9
4	Avtotransport korxonasida (ATK) texnik va nazorat bo‘limining ishini o‘rganish.	9
5	Avtotransport korxonasida (ATK) texnik va nazorat bo‘limining ishini o‘rganish.	9
6	Ishlab chiqarishni boshqarishda axborot texnologiyalarini qo‘llash tizimini o‘rganish.	19
7	Soha bo‘yicha ishbilarmonlar uyinini tashkil etish.	20
8	ATKda ishlatiladigan texnik-texnologik hujjatlar va hujjatlarini yuritish.	23
9	ATKda ishlatiladigan texnik-texnologik hujjatlar va hujjatlarini yuritish.	23
10	Texnik bo‘lim ishini o‘rganish	34
11	ATKda TX va JT jarayonlarini tashkil etish usullarini o‘rganish	37
12	Servis markazlarida texnik tizimni boshqarishni o‘rganish	40

KIRISH
Mamlakatimizning iqtisodiy rivojlanishi va xalqimizninig turmush darajasini ko‘tarilishi uchun yangi sanoat korxonalarini ishga tushirish, mavjudlarini qayta ko‘rish va kengaytirish, ularni zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan moslash, oliy malakali kadrlar bilan ta’minlash lozim. Shuning uchun hukumatimiz tomonidan ichki va chet el sarmoyalaridan foydalanilgan, zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan jihozlangan holda jahon andozalariga mos keluvchi bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatbardosh mahsulot chiqaradigan turli toifadagi korxonalar qurilishiga katta e’tibor berilmoqda.
Natijada qisqa vaqt ichida Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, Asaka «UzDEU» avtomobil zavodi, Farg‘ona - Qobul LTD DEU tekstil kabi yangi zamonaviy sanoat korxonalari ishga tushirildi. Farg‘onadagi neftni qayta ishlash, Azot ishlab chiqarish Quvasoydagi oyna va sement ishlab chiqaruvchi zavodlar kabi yuzlab korxonalar ilg‘or texnika va texnologiyalar bilan qayta jihozlandi.
O‘z navbatida mamlakatimizda ishlab chiqarish quvvatlarini oshishi, bir-biridan murakkab, yuqori darajada mexanizasiyalashgan va avtomatlashtirilgan texnika vositalarini ko‘payishi ularni doimo ishchi hollarda turishini ta’minlashni taqozo etadi.
Mashina va jihozlardan foydalanish jarayonida ularning detallari va yig‘ma birliklari turli sabablarga ko‘ra ishga yaroqsiz yoki ish sifatiga salbiy ta’sir etadigan holatga kelishi mumkin. Jumladan, nisbiy harakatdagi tutash yuzalar ishqalanish natijasida yeyilishi muhit ta’sirida yemirilishi, me’yoridan ortiq yuk ostida yoki o‘zgaruvchan kuch ta’siridan toliqishi oqibatida sinishi, ortiqcha yuk va harakat ta’sirida plastik deformasiyalanishi, hamda yeyilishi sababli belgilangan texnologik va konstruktiv tirqishlar me’yordan ortib yoki kamayib ish sifatiga putr yetkazishi mumkin.
Har qanday texnika vositalarinnng ish bajarish qobiliyatini saqlab turish, ish resursini uzaytirish uchun ta’mirlash ishlarini bajarish kerak.
Buning uchun barcha turdagi texnika vositalariga muntazam tarzda texnik xizmat ko‘rsatib va ta’mirlash ishlarini amalga oshirib turish lozim. Mashina va jihozlarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlari bevosita mazkur korxonaning o‘zida ta’mirlash bo‘limi, syexi tarzida yoki alohida faoliyat ko‘rsatuvchi ta’mirlash zavodi, texnik xizmat ko‘rsatish shahobchasi kabi maxsus korxona tarzida tashkil etilishi mumkin.
Texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash korxonalari ham zamon talablariga javob berishi, progressiv texnika va texnologiyalari bilan jihozlanishi, ta’mirlash ishlarini optimal rejimlarda amalga oshirishi va tashkil etishi lozim.
Mamlakatimiz korxonalari, asosan, chet el texnika bilan jihozlanayotganligi, bu jihozlar va ularning ehtiyot kismlarini sotib olish o‘ta qimmatga tushishi e’tiborga olinsa, bugungi kundagi imkoniyatlarimiz doirasida xal eta olishimiz mumkin bo‘lgan asosiy vazifa ishlab turgan mashina va jihozlarni o‘zimizning kuchimiz bilan ta’mirlab ularning ish resurslarini uzaytirish ekanligi ayon bo‘ladi. Bu vazifani ijobiy hal etish uchun ta’mirlash korxonalari va texnika xizmat ko‘rsatish ustaxonalarini turlari tarkibiy tuzilishi tashkiliy shakllari hamda ularning loyihalash asoslarini bilish kerak.
Texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash korxonalari ham zamon talablariga javob berishi, progresssiv texnika va texnologiyalar bilan jihozlanishi; ta’mirlash ishlarini optimal rejimlarda amalga oshirishi va tashkil etilishi lozim.
Mamlakatimiz korxonalari, asosan, chet el texnikasi bilan jihozlanayotganligi, bu jihozlar va ular ehtiyot qismlarini sotib olish o‘ta qimmatga tushishi e’tiborga olinsa, bugungi kundagi imkoniyatlarimiz doirasida hal eta olishimiz mumkin bo‘lgan asosiy vazifa ishlab turgan mashina va jihozlarni o‘zimizning kuchimiz bilan ta’mirlab ularnig ish resurslarini uzaytirish ekanligi ayon bo‘ladi. Bu vazifani ijobiy hal etish uchun ta’mirlash korxonalari va texnika xizmat ko‘rsatish ustaxonalarini turlari tarkibiy tuzilishi tashkiliy shakllari hamda ularning loyihalash asoslarini bilish kerak.
Ushbu uslubiy ko‘rsama texnika yo‘nalishlarida ta’lim olayotgan talabalarga mo‘ljallangan bo‘lib, undan ta’mirlash ishlari bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar uchun ham foydalanish mumkin.