Mexanik harakat haqida


Materiallar µ № Materiallar



Download 3,48 Mb.
bet69/106
Sana01.02.2022
Hajmi3,48 Mb.
#421407
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   106
Bog'liq
fizika 7 uzb

Materiallar

µ



Materiallar

µ

1

Mis bilan muz

0,02

5

Bronza bilan cho‘yan

0,2

2

Po‘lat bilan muz

0,04

6

Yog‘och bilan yog‘och

0,4

3

Po‘lat bilan po‘lat

0,12

7

Charm bilan cho‘yan

0,6

4

Po‘lat bilan bronza

0,15

8

Rezina bilan beton

0,75
Dumalanish ishqalanish








  1. rasm. Dumalanish ishqalanishda vektorlarning yo‘nalishi

G‘ildiraklar g‘ildiraganda, bochka yoki g‘o‘lalar dumalatilganda, dumalanish ishqalanish namoyon bo‘ladi. Dumalanish ishqalanish hosil bo‘lishining asosiy sa- babi g‘ildirak tegib turgan sirtning og‘ir- lik kuchi ta’sirida chuqurcha paydo bo‘lib deformatsiyalanishidir. G‘ildirak sirti va u dumalayotgan sirt qanchalik qattiq bo‘lsa, g‘ildirak dumalayotganda shuncha kam de- formatsiyalanadi va dumalanish ishqalanish kuchi Fi(d) shuncha kichik bo‘ladi (111-

rasm). Temir yo‘lning temir izlarida ishqalanish kuchi juda kichik bo‘lishining sababi ham shunda.


F



  1. rasm. Dumalanish ishqalanish kuchini aniqlash

Har qanday jismning dumalanish ishqala- nish kuchini o‘lchash mumkin. Buning uchun aravacha dinamometr orqali bir xil tezlikda tortiladi. Bunda aravacha g‘ildiraklarining dumalanish ishqalanish kuchi Fi(d) dinamometr ko‘rsatgan F kuchning qiymatiga teng bo‘la-

di (112-rasm). Bu kuchning qiymati 4 ga bo‘linsa, aravachadagi har bir g‘ildirakning dumalanish ishqalanish kuchi topiladi.
Dumalanish ishqalanish kuchi Fi(d) sirpa- nish ishqalanish kuchi Fi(s) dan kichik bo‘la-


F

F i(s)


F


F i(d)



  1. rasm. Sirpanish (a) bilan dumalanish (b) ishqalanishning qiyoslanishi

di (113-rasm). Shuning uchun ham qadim- dan odamlar og‘ir yuklarni bir joydan boshqa joyga ko‘chirishda g‘o‘lalardan foydalangan- lar. G‘ildirak ixtiro qilingandan keyin esa u g‘o‘lalar o‘rnini egallagan. G‘ildirakning ixtiro qilinishi buyuk kashfiyotlardan biridir. Tajri- balar shuni ko‘rsatadiki, dumalanish ishqala- nish kuchi Fi(d) jismning og‘irligi P ga to‘g‘ri proporsional, dumalayotgan jism radiusi r ga teskari proporsional bo‘ladi, ya’ni:



(3)

bunda µd – dumalanish ishqalanish koeffitsiyenti. Uning qiymati bir-bi- riga ishqalanuvchi jismlarning materiali, sirtlarining silliqligi va bosh- qalarga bog‘liq. µd ning qiymati po‘lat bilan po‘lat uchun 0,2 mm ga, avtomobil g‘ildiragi rezinasi bilan asfalt uchun 2 mm ga teng. Yog‘och taxtaning polga ishqalanish kuchini o‘lchash uchun yog‘ochga dinamo- metrni ulaymiz. Dinamometrni gorizontal holda ushlab, yog‘ochni pol- ga nisbatan tekis harakatlantiramiz. Jism tekis harakat qila boshlaganida dinamometrning ko‘rsatgichi ishqalanish kuchini ko‘rsatadi. Yog‘ochning tekis harakat qila boshlashi ta’sir etuvchi kuch va ishqalanish kuchi bir-biriga tengligini ko‘rsatadi. Faqat bu kuchlar qarama-qarshi yo‘nal- gan bo‘ladi. Agar yog‘och ustiga yuk qo‘ysak, yuksiz holatga nisbatan ko‘proq ishqalanish paydo bo‘lganligini kuzatamiz. (2) formuladan duma- lanish ishqalanish koeffitsiyentini topaylik:



µ = F r
yoki
µ = F
r .
(4)

d i(d) P
d i(d) mg

Demak, dumalayotgan jism radiusi qancha katta bo‘lsa, dumalanish ish-
qalanish koeffitsiyenti ham shuncha katta bo‘lar ekan.
Masala yechish namunasi
Massasi 2 t bo‘lgan avtomobilning g‘ildiraklari bilan asfalt orasidagi dumalanish ishqalanish kuchini toping. G‘ildirak diametrini 1 m, rezi- na bilan asfalt orasidagi dumalanish ishqalanish koeffitsiyentini 2 mm, g = 10 m/s2 deb oling.
Berilgan: Formulasi: Yechilishi:
m = 2 t = 2 000 kg; P = mg; P = 2000 kg · 10 m/s2 = 20 000 N;

µd = 2 mm = 0, 002 m;
D = 1 m; g = 10 m/s2.
r = D ;
2
r = 1
2

m = 0,5 m;


20 000 N




Topish kerak:
Fi(d)
= µ P .
d r
Fi(d) = 0,002 m·
0,5 m
= 80 N.




Download 3,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish