Mexanik harakat haqida



Download 3,48 Mb.
bet45/106
Sana01.02.2022
Hajmi3,48 Mb.
#421407
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   106
Bog'liq
fizika 7 uzb

Tayanch tushunchalar: jismlarning inertligi, massa, jismlar siste- masining massasi.


Ushbu xossaga ko‘ra, massa modda miqdorining o‘lchovi vazifasini bajaradi.

        1. Qadimda foydalanilgan qanday o‘lchov birliklarini bilasiz? Ularning hozir foy- dalanilayotgan Xalqaro birliklar sistemasidagi o‘lchov birliklari bilan munosa- batlarini yozing.

        2. Nima uchun modda miqdorining o‘lchovi sifatida massadan foydalaniladi?

21­§. NYUTONNING IKKINCHI QONUNI




Tezlanish va kuch orasidagi munosabat

Jismga kuch ta’sir etmasa yoki ta’sir etuvchi kuchlarning vektor yig‘in- disi nolga teng bo‘lsa, jism o‘zgarmas tezlikda harakat qilishini bilib oldik. Tezligini o‘zgartirishi, ya’ni tezlanish olishi uchun esa jismga qandaydir kuch ta’sir etishi kerak. Jism tezlanish olishi uchun bu kuch unga qanday ta’sir etadi? Boshlang‘ich tezliksiz a tezlanish bilan to‘g‘ri chiziqli tekis o‘zgaruvchan harakat qilayotgan jismning t vaqtda bosib o‘tgan yo‘li s = at2/2 ko‘rinishda ifodalanadi. Bu formuladan jismning tezlanishini topish mumkin:

a = 2s
t2
. (1)

Quyidagi tajribani o‘tkazib ko‘raylik.

m1


1­tajriba. Gorizontal stol ustida harakatlanadigan m massali aravachani olaylik. Aravachaga D dinamometrni mahkamlab, dinamometrning ikkin- chi uchiga G‘ g‘altakdan o‘tkazilgan ip orqali P pallachani osamiz. Dina- mometrning ko‘rsatishlariga qarab, aravachaga ta’sir etayotgan F kuchni aniqlash mumkin.

  1. Pallachaga shunday yuk qo‘yaylikki, aravacha ushlab turilganda di- namometrning ko‘rsatishi, deylik, F1 = 0,1 N bo‘lsin. Aravachani qo‘yib yuborganimizda, u s = 1 m masofani t1 = 4,5 s da bosib o‘tsin. U holda



  1. formuladan aravacha olgan tezlanish a1 ≈ 0,1 m/s2 ekanligini topamiz


a

m
(≈ taqriban, ya’ni yaxlitlangan qiymat belgisi). 1

  1. Pallachadagi yuk massasini oshirib, arava-


2
chaga ta’sir etayotgan kuchni F = 0,2 N qilib
F

a
olaylik. U holda aravacha 1 m yo‘lni t2 = 3 s da
bosib o‘tganligini aniqlash mumkin. Bunda ara- m 2
vachaning olgan tezlanishi a2 ≈ 0,2 m/s2 bo‘ladi.

  1. Kuch F3 = 0,3 N deb olinganda, aravacha

1 m yo‘lni t3 = 2,5 s da bosib o‘tadi. Uning ol- F
gan tezlanishi esa a3 ≈ 0,3 m/s2 ga teng bo‘ladi.

Tajriba natijalaridan ko‘rinadiki, aravachaga ta’sir etayotgan F kuch necha marta ortsa, ara-
69­rasm. Tezlanish- ning kuchga bog‘liqligi

vacha olgan a tezlanish ham shuncha marta ortadi (69-rasm), ya’ni:
a ~ F (2)



2­tajriba. Bu tajribada aravachaga ta’sir etuvchi kuchni o‘zgarmas (F1 = 0,1 N) qoldirib, aravachaning massasini o‘zgartirib boramiz.


a


m 1 1. Aravachaning massasi m1
= 1 kg bo‘lsin.


a


2m 2


70­rasm. Tezlanishning massaga bog‘liqligi
Aravacha s = 1 m yo‘lni t1 = 4,5 s da bosib o‘tadi.
F Bu holda aravachaning tezlanishi 1-tajribadagidek
a1 ≈ 0,1 m/s2 bo‘ladi.

    1. Aravacha ustiga xuddi shunday boshqa ara-

vachani to‘ntarilgan holda qo‘yaylik. Endi aravacha-
F ning massasi m2 = 2 kg bo‘ldi. Aravacha 1 m yo‘lni
t2 = 6,5 s da bosib o‘tganini, hisob-kitoblar esa tez- lanish a2 ≈ 0,05 m/s2 ekanligini ko‘rsatadi.

    1. Aravachaning ustiga ikkita aravacha qo‘yib,

uning massasini m3 = 3 kg ga yetkazamiz. U holda

aravacha 1 m yo‘lni t3 = 7,8 s da bosib o‘tib, tezlanish a3 ≈ 0,033 m/s2 ni tashkil etadi.
Tajriba natijalaridan ko‘rinadiki, aravachaning massasi m qancha marta ortsa, uning olgan a tezlanishi shuncha marta kamayadi (70 - rasm), ya’ni:


(3)






Download 3,48 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish