Yechish: O'lchash mexanizmining tok bo'yicha sezgirligi quyidagi formula
yordamida aniqlanadi:
.
10
1
,
1
10
5
,
5
5
,
1500
10
66
,
1
25
,
0
5
7
4
A
rad
W
BSw
I
S
I
I
S
ning grad
A birlikdagi qiymatini topish uchun teskari ta'sir etuvchi
moment solishtirma qiymatini N
m
grad birlikka o'tkazib yuqoridagi formulaga
qo'yish lozim bo'ladi, ya'ni:
grad
m
N
W
7
7
10
096
,
0
180
14
,
3
10
5
,
5
;
A
grad
S
I
6
7
4
10
5
,
6
10
096
,
0
5
,
1500
10
66
,
1
25
,
0
Milning maksimal og'ishiga mos keluvchi tok:
A
Bsw
W
I
N
N
6
4
7
10
2
5
,
1500
10
66
,
1
25
,
0
180
14
,
3
13
10
5
,
5
.
23
N.V. Raghavendra, Krishnamurthy. Engineering metrology and Measurement. Stanford University Press, / 2013.
(3-adabiyot, 23-bet)
35
Tok bo'yicha sezgirlikning bo'lakcha
A birlikdagi qiymati:
A
lakcha
bo
I
S
N
N
I
'
10
10
2
20
7
6
.
Ramka chulg'amining qarshiligi:
kOm
wlr
R
2
6
,
24
054
,
0
5
,
1500
,
bu yerda
m
Om
r
6
,
24
- bir metr uzunlikdagi ПЭЛ markali simning qarshiligi
(ma'lumotnoma kitoblarida keltiriladi).
24
Kritik qarshilik quyidagi formula asosida hisoblanadi:
kOm
JW
Bsw
R
kr
3
,
12
10
5
,
5
10
45
,
0
2
)
5
,
1500
10
66
,
1
25
,
0
(
2
)
(
7
7
2
4
2
.
O'lchash mexanizmining kuchlanish bo'yicha sezgirligi va doimiysi quyidagi
formulalar yordamida aniqlanadi:
V
lakcha
bo
R
S
S
kr
I
U
'
10
8
,
0
10
3
,
12
10
3
3
7
,
lakcha
bo
V
S
C
U
U
'
10
8
,
0
1
1
3
.
Qo'zg'aluvchan qism xususiy tebranishlarining davri:
s
W
J
T
8
,
1
10
5
,
5
10
45
,
0
14
,
3
2
2
7
7
0
.
Mustaqil yechish uchun masalalar
2.2. O‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok zanjirlarida qanday sistemadagi –
magnitoelektrik, elektromagnit yoki elektrodinamik o‘lchov asboblarini qo‘llash
mumkin?
2.3. Magnitoelektrik galvanometr mexanizmi quyidagi konstruktiv parametrlar
bilan tavsiflangan: o‘zgarmas magnit havo tirqishidagi induksiya
,
ramkaning yuzasi
, aks ta’sir moment
, o‘ramlar
soni
, o‘lchash asbobining to‘la siljish burchagi
.
Mexanizmning tok bo‘yicha sezgirligi
va siljishning to‘la toki aniqlansin.
2.4. Nol-indikator sifatida foydalanilayotgan mikroampermetr 50 bo‘linmaga,
shkala o‘rtasida nol, uning ichki qarshiligi 10 kOm. O‘lchash asbobining sezgirligi
24
Metrology. Measurement/ Anand K Bewoor - New Delhi: India, 2009. (1-adabiyot, 29-bet)
36
1 bo‘lak/mkA ga teng. O‘lchash asbobining bo‘laklar bahosi, o‘lchash diapazoni
va o‘lchash ramkasidagi eng katta kuchlanish aniqlansin.
2.5. Magnitoelektrik asbobning o‘lchash ramkasi 150 o‘ramdan iborat bo‘lib,
uning kesim yuzasi 6∙10
-4
m
2
ga teng. Agar o‘lchash asbobining havo tirqishida
induksiya 0.1 Tl va prujina bikirligi 2∙10
-4
N∙m/grad. bo‘lsa, 1.2 A tok
o‘lchanganda ramkaning burchak siljishi aniqlansin.
2.6. Logometr sxemasi bo‘yicha bajarilgan o‘lchash mexanizmiga ega bo‘lgan
vattmetrning sezgirligi 2 Vt/mm. Agar o‘lchash asbobi milining aylanish o‘qidan
shkalagacha bo‘lgan uzunligi 57 mm bo‘lsa, ramka 10
0
va 30
0
bo‘rilganda o‘lchash
asbobi ko‘rsatishi aniqlansin.
25
2.7. Ikkita voltmetrning aniqlik sinfi 1 ga teng. Birinchi voltmetrning yuqori
o‘lchash chegarasi 50 V, ikkinchi voltmetrning yuqori o‘lchash chegarasi 10 V.
Foydalanish jarayonida voltmetrlarning eng katta absolyut xatoliklari qanday
nisbatda bo‘ladi?
2.8. Tokni 5 dan 10 mA gacha o‘zgartirganda birinchi milliampermetrning mili
to‘rtta bo‘lakka, ikkinchisi esa o‘nta bo‘lakka o‘zgaradi. O‘lchash asboblarining
sezgirliklari va shkala doimiylari orasidagi nisbatlar aniqlansin.
2.9. Milliampermetr 200 mA gacha tok o‘lchashga mo‘ljallangan va sezgirligi
0.5 bo‘lak/mA teng. O‘lchash asbobi shkalasining bo‘linmalar soni, bo‘linmalar
bahosi hamda uning mili 30 bo‘linmani ko‘rsatsa o‘lchanayotgan tok nimaga teng?
2.10. Ko‘p chegarali universal o‘lchash asbobi (multimetr) kuchlanish bo‘yicha
0.3; 1.5; 7.5; 30; 60; 150; 300; 600; 900 va tok bo‘yicha 1.5; 6; 15; 60 mA hamda
0.15; 0.6; 1.5 va 6 A chegaralarga ega. Agar shkala uzunligi 30 bo‘lakdan iborat
bo‘lsa, barcha chegara diapazonlarida bo‘laklar bahosi aniqlansin.
2.11. Elektr o‘lchash asbobi shkala bo‘laklarining bahosi mil ko‘rsatgichining
burchagiga nisbatan quyidagi ifoda bo‘yicha o‘zgaradi: a)
; b)
;
s)
. O‘lchash asbobining shkala xarakteri aniqlansin.
2.12. Aniqlik sinfi 1.5, o‘lchash chegarasi 5 A bo‘lgan shchit ampermetri
ta’mirlashdan keyin asosiy keltirilgan xatoligi bo‘yicha ishonchlandi. Eng katta
25
Truls Norby. Electrical measurements. University of Oslo. Norway. 2010. (2-adabiyot, 26-bet)
37
absolyut xatolik 30 mA bo‘ldi. Ta’mirlashdan keyin o‘lchash asbobi o‘z aniqlik
sinfini saqlab qoldimi?
2.13. Ikkita milliampermetrning eng katta absolyut xatoliklari bir xil, lekin
ikkinchi o‘lchash asbobining yuqori o‘lchash chegarasi kattaroq. O‘lchash
asboblarining aniqlik sinflari qanday nisbatda bo‘ladi.
2.14. Uchta elektr o‘lchash asboblarini ishonchlashda asosiy keltirilgan
xatoliklari 0.45, 1.2 va 1.8% bo‘lgan. Har bir o‘lchash asbobining aniqlik sinfi
nimaga teng. Agar o‘lchash chegarasi 100 V bo‘lsa ularning eng katta absolyut
xatoligi topilsin.
2.15. Parametrlari
bo‘lgan zanjir kuchlanishi
qonun bilan o‘zgaradigan manbaga elektrodinamik rA
1
va elektromagnit rA
2
ampermetrlar orqali ulangan. O‘lchash aboblarining
ko‘rsatishlari aniqlansin.
2.16. Parametrlari
bo‘lgan induktiv g‘altak
kuchlanishi
qonun bilan o‘zgaradigan manbaga
elektrodinamik rA
1
va elektromagnit rA
2
ampermetrlar ketma-ket ulangan.
O‘lchash aboblarining ko‘rsatishlari aniqlansin.
2.17. Ikkita ampermetrlarning aniqlik sinfi bir xil bo‘lib, ikkinchi
ampermetrning yuqori o‘lchash chegarasi katta bo‘lsa, qaysi ampermetr bilan
aniqroq o‘lchashlar olib borish mumkin?
26
2.18. Zanjirga ketma-ket ulangan o‘lchash chegaralari 10 A va aniqlik sinfi 0.5
va 1 bo‘lgan ampermetrlarning mumkin bo‘lgan eng katta ko‘rsatish farqlarini
aniqlang.
2.19. Qarshilikni o‘lchashda qo‘llanilgan voltmetrning ichki qarshiligi 50 kOm.
Voltmetr o‘lchanayotgan qarshilikka ketma - ket ulanganda u 120V ko‘rsatdi,
qarshiliksiz esa o‘lchash asbobining ko‘rsatishi 162 V bo‘ldi. Agar voltmetrning
o‘lchash chegarasi 300 V va aniqlik sinfi 2.5 bo‘lsa, o‘lchanayotgan qarshilik,
o‘lchashning eng katta absolyut va nisbiy xatoligi aniqlansin. O‘lchash aniqligi
26
N.V. Raghavendra, Krishnamurthy. Engineering metrology and Measurement. Stanford University Press, / 2013.
(3-adabiyot, 24-bet)
38
10% dan oshmasligi uchun foydalaniladigan voltmetrning aniqlik sinfi qancha
bo‘lishi lozim?
O‘z-o‘zini sinash savollari
1. Elektromexanik asboblar konstruksiyalarining asosiy qismlarini aytib
bering.
2. Elektromexanik asboblarning qo‘zg‘aluvchan qismiga qanday momentlar
ta’sir etadi va ular nima hisobiga yuzaga keladi?
3. Elektromexanik asboblarning o‘zgartirish funksiyasi qanday shart asosida
topiladi?
4. Elektromexanik asboblarning asosiy xarakteristikalariga nimalar kiradi?
Ularga ta’rif bering.
5. Elektromexanik asboblar turlarini sanab bering.
6. Magnitoelektrik, elektromagnit, elektrodinamik va ferrodinamik, elek-
trostatik hamda induksion asboblar o‘zgartirish funksiyasi ifodalarini keltirib
chiqaring.
7. Galvanometrlar qanday parametrlarga ko‘ra tanlanadi?
8. Qanday elektromexanik asboblar faqat o‘zgarmas tok zanjirlarida
ishlatiladi va nima uchun?
9. Qanday elektromexanik asboblar faqat o‘zgaruvchan tok zanjirlarida
ishlatiladi va nima uchun?
10. Elektromexanik asboblarni afzalliklari va kamchiliklariga ko‘ra o‘zaro
taqqoslang.
39
3-bob. Taqqoslovchi asboblar
Do'stlaringiz bilan baham: |