“Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash asoslari”

 
Nazorat savollari 
1.
O‘lchash vositalarining turlari. 
2.
O‘lchash vositalarining metrologik xarakteristikalari nima? 
3.
O‘lchash usullari va ularning klassifikatsiyasi. 
Reja: 
1. O‘lchash vositalarining turini tasdiqlash. 
2. O‘lchash vositalarini metrologik attestatlash. 
3. O‘lchash vositalarini qiyoslash. 
4. O‘lchash vositalarni kalibrlash. 
 
Tayanch so‘z va iboralar: o‘lchash vositalari, standart agentligi, metrologik attestatlash, 
O‘lchash vositalarini qiyoslash 
 
O‗lchash vositalarining turini tasdiqlash. 
Metrologik nazoratning maqsadi o‘lchash jarayonlarni boshqarishdir. Buning uchun 
o‘lchash vositasining hayotiy tsiklining barcha etalonlariga alohida talablar qo‘yiladi. Masalan, O‘V 
(o‘lchash vositalari) ishlab chiqarishga qo‘yishda, foydalanishda foydalanishga qo‘yilishda, 
foydalanishda va ekspluatatsiyadan olib tashlashda. Ushbu talablarni bajarish uchun o‘lchash 
jarayonini kafolatlangan xarakteristikaga ega bo‘lgan o‘lchash vositalari yordamida bajarish kerak 
bo‘ladi. O‘V dan foydalanish jarayonida majburiy talablar davlat metrologik nazorati va tekshiruv 
doirasida bo‘lgan o‘lchash vositasi uchun taaluqlidir. Amaldagi qoidalarga ko‘ra Davlat 
7-mavzu. O‘lchash vositalarining metrologik tadbirlarga tortilishi 

---

43 
metrologiya tekshiruvi va nazorati ta‘sir doirasidagi o‘lchashlar uchun faqat Davlat reestrida qayd 
qilingan o‘lchash vositasigina qo‘llanilishi mumkin. Registratsiya turni tasdiqlash sinovlari yoki 
metrologik 
attestatsiya 
natijalari 
asosida 
amalga 
oshiriladi. 
Yuqoridagi 
protseduralar 
sertifikatlashtarish protseduralari bo‘lib hisoblanadi. 
O‘lchash vositasining turini tasdiqlash – bu metrologiya bo‘yicha Milliy organ qarori bilan 
o‘lchash vositasi turini mamlakat territoriyasida qo‘llanilishini qonuniy tan olinishidir. 
O‘lchash vositasining turi deganda, bir maqsad uchun mo‘ljallangan, bir ish tamoyiliga va 
bir xil konstruktsiyaga va yagona texnik hujjatga ega bo‘lgan o‘lchash vositalari kompleksi 
tushuniladi. 
Davlat 
tekshiruvi 
va 
nazorati 
qo‘llaniladigan 
sohalarda 
foydalaniladigan, 
ishlab 
chiqariladigan va import bo‘yicha keltiriladigan o‘lchash vositalari davlat sinovlaridan o‘tkazilib, 
ularning turi tasdiqlanishi yoki metrologik attestatlanishi lozim. 
Davlat sinovlarini o‘tkazish, turini tasdiqlash va o‘lchash vositasini Davlat ro‘yxatiga 
kiritish ishlarini O‘zstandart Agentligi bajaradi. 
Tayyorlovchi tasdiqlangan o‘lchash vositasiga yoki ularning ekspluatatsion hujjatlariga 
Davlat ro‘yxatining belgisini yozishi shart. 
Boshqa davlatlarning o‘lchash vositalarini sinash va metrologik attestatlash natijalari 
tuzilgan shartnomalar va bitimlarga muvofiq tan olinadi. 
O‘lchash vositasining ning turini tasdiqlash maqsadida sinovlarni tashkillashtirish, o‘tkazish 
tartibi va mazmuniga talablar va davlat metrologik tekshiruvi va nazorati sohasida qo‘llanilishi 
mumkin bo‘lgan o‘lchash vositasining turini tasdiqlash tartibi O‘zDSt 8.009:2004da o‘rnatilgan. 
O‘z DSt 8.009:2004 standartning talablari O‘zbekiston Respublikasida yaratiladigan va 
(yoki) seriyali ishlab chiqarilishi mo‘ljallangan o‘lchash vositasiga va O‘zbekiston hududiga import 
bo‘yicha to‘pi bilan keltiriladigan o‘lchash vositalariga nisbatan qo‘llaniladi. 
Davlat metrologik tekshiruvi va nazorati qo‘llaniladigan sohadan tashqarida qo‘llaniladigan 
yoki qo‘llanishga mo‘ljallangan o‘lchash vositasi ixtiyoriy ravishda sinovga va keyinchalik turini 
tasdiqlashga taqdim etilishi mumkin. 
O‘lchash vositasi uning qonun talablariga muvofiqligini tasdiqlash sxemasining elementi 
bo‘lib hisoblanadi va bunday tasdiqlash O‘zstandart Agentligi tomonidan o‘rnatilgan tartibda 
o‘tkaziladi. 
To‘pi bilan import bo‘yicha keltiriladigan, gigienik talablarga, xavfsizlik talablariga, maxsus 
talablarga sertifikatlashtirilishi lozim bo‘lgan o‘lchash vositalari bu protseduralardan o‘rnatilgan 
tartibda o‘tgandan keyin va zarur sertifikatlarni O‘zstandart Agentligiga takdim etgandan keyin 
turni tasdiqlash maqsadida sinovlarga topshiriladi. 
O‘zbekiston hududida yaratiladigan va (yoki) to‘pi bilan chiqarishga mo‘ljallangan va 
gigienik 
talablarga, 
xavfsizlik 
talablariga, 
maxsus 
talablarga 
muvofiqligi 
sertifikatlash-tirilishi 
lozim bo‘lgan o‘lchash vositalari bu talablarga muvofiqligini o‘rnatilgan tartibda baholash 
maqsadida sinovlarga taqdim etiladi. 
O‘lchash vositasining turini tasdiqlash to‘g‘risidagi qarorni metrologiya bo‘yicha milliy 
idora - O‘zstandart Agentligi qabul qiladi. 
O‘lchash vositasining turi o‘lchash vositvsining namunalarini (nusxalarini) sinash natijalari 
bo‘yicha tasdiqlanadi. Sinash jarayonida o‘lchash vositasi namunalarining tafsilotlari har 
tomonlama tadqiq qilinadi va bu tafsilotlar (xarakteristikalar) ning mazkur o‘lchash vositasining 
turiga oid me‘yoriy hujjatlarning talablariga muvofiqligi aniqlanadi. 

---

44 
O‘lchash vositasining turini tasdiqlash maqsadida sinovlar qabul komissiyasi tomonidan 
o‘tkaziladi. Komissiya tarkibini O‘zstandart Agentligining bunga qarashli tuzilmalarining va 
O‘zbekiston Respublikasi metrologik xizmati Bosh markazi (O‘z MXBM) vakillari kiritilishi lozim. 
O‘z MXBM ning vazifasi SMS ITI ga yuklatilgan. 
O‘lchash vositasining turini tasdiqlash maqsadida o‘lchash vositasining namunalari 
(nusxalari) ni sinash O‘z DSt 16.4:2001 va O‘z DSt 8.006:1999 bo‘yicha akkreditlangan sinash 
(o‘lchash) laboratoriyalarida o‘tkaziladi. 
O‘lchash vositasining turini tasdiqlash maqsadida sinovlar bunday sinovlarni o‘tkazishi 
uchun O‘zstandart Agentligi tayinlagan tashkilotning rahbari tasdiqlagan sinovlar dasturi va 
metodikasiga muvofiq o‘tkaziladi. 
O‘lchash vositasining turini tasdiqlash maqsadida sinovlarni o‘lchash vositasini sinash 
namunaviy dasturlari bo‘yicha o‘tkazish ham ruxsat etiladi. 
O‘lchash 
vositasining 
turini 
O‘zstandart 
Agentliga 
ilmiy-texnikaviy 
komissiyasining 
takliflariga asosan tasdiqlaydi. 
O‘lchash vositasining turi tasdiqlangandan keyin turni tasdiqlash maqsadida sinovlarni 
o‘tkazgan tashkilotning rahbari O‘V tekshirish metodikasini (ilgari tasdiqlangan metodika yo‘q 
bo‘lgan hollarda) va O‘V turining tavsifini tasdiqlaydi. O‘zstandart Agentligi O‘zbekistonda 
seriyali ishlab chiqarishga mo‘ljallangan O‘V uchun texnik shartlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazadi. 
O‘zstandart Agentligi tasdiqlangan O‘V turini O‘z RH 51-019:2005 bo‘yicha Davlat 
ro‘yxatiga kiritadi. 
Tasdiqlangan hujjatlar komplekti O‘V davlat reestrining ishida saqlash uchun topshiriladi. 
O‘lchash 
vositasini 
tayyorlovchi 
tashkilot 
turi 
tasdiqlangan 
o‘lchash 
vositasiga, 
O‘zbekistonda seriyalab chiqariladigan o‘lchash vositasiga va ularning ekspluatatsion hujjatlariga 
(GOST 2.601 bo‘yicha) O‘lchash vositasi Davlat reestrining belgisini O‘ 1.19:1999 bo‘yicha yozib 
qo‘yadi. 
Turi tasdiqlangan o‘lchash vositasiga, O‘zstandart Agentligi tasdiqlagan tartibda, turni 
tasdiqlash to‘g‘risidagi sertifikat beriladi. 
Seriyali chiqarishga mo‘ljallangan O‘V sinalganda O‘Vning me‘yoriy parametrlarini va uni 
qiyoslash metodikasi tasdiqlanadi va tur Davlat reestrda registratsiyadan o‘tadi, O‘Vga turini 
tasdiqlash bo‘yicha sertifikat beriladi. Tasdiqlangan turdagi O‘V Davlat (reestrda) belgisi bilan 
markalanadi (O‘z DSt 1.x19)
Sertifikat besh yil muddatga beriladi.