“Метрология асослари ” фанидан амалий машғулотлар учун электрон ўқув-услубий қўлланма

2.1
. Қурилманинг тавсифи
 
 
 
4-
расм 
Электромагнит ўлчаш асбоби 
Электромагнит ўлчаш механизми механизми 1 - қўзғалмас электромагнит 
ғалтаги; 2- ўзак; 3- спиралсимон пружина; 4-тинчлантиргичдан иборат. 
Электромагнит ўлчаш механизмлари ясси (4-а расм) ва думалоқ (4-б 
расм) ғалтакли қилиб тайёрланади. Бу ғалтаклар қўзғалмас бўлиб, улардан 
ўлчанувчи ток ўтади. Бунда ҳосил бўлган магнит майдони қўзғалувчан икки 
б) 
а) 

---

ўзакка таъсир этиши оқибатида (4-б расм) бу ўзак ғалтак ичига тортилади. 
Натижада ўқ айланиб кўрсаткични бирор бурчакка буради. 4-б расмда 
кўрсатилган механизмда қўзғалмас ва қўзғалувчан ўзаклар бир хилда 
магнитланади. Натижада қўзғалувчан ўзак қўзғалмас ўзакдан итарилиб ўқни 
айлантиради.
Умуман айлантирувчи момент М магнит майдони энергиясидан 
қўзғалувчан қисмнинг бурилиш бурчаги бўйича олинган ҳосиласига тенг: 
М=dW
e
/d
α. 
Ферромагнит ўзакли ғалтак магнит майдонининг энергияси: 
W
e
=
2
LI
2
1 ⋅
, 
бу ерда L ғалтак индуктивлиги, у ўзакнинг ҳолатига ва ғалтакнинг 
ўлчамларига боғлиқ. 
I – 
ғалтакдан ўтаётган доимий ток. 
Қўзғалувчан қисм мувозанат ҳолатида бўлганда: 

М= М
α
ёки
2
LI
2
1 ⋅
=W
α,
(3) 
бундан
α =
α
d
dL
I
W
2
1
2
⋅
(4) 
(4
) ифода электромагнит ўлчаш механизмларининг шкала тенгламаси 
деб аталади. Бурилиш бурчаги α ўлчанаётган токнинг квадратига тўғри 
пропорционал. Ғалтакдан ўзгарувчан ток ўтганда ҳам α учун бир хил (4) 
ифодага эга бўламиз. Бу ҳолда (4) ифодадаги I – токнинг эффектив 
қийматидир, шу сабабли электромагнит ўлчаш асбоблари ўзгарувчан ва 
ўзгармас ток занжирларида қўлланилиши мумкин. Уларнинг шкаласи нотекис 
бўлиб, квадратик характерга эга ва бундай шкаланинг бошланғич қисмидан 
фойдаланиш анча ноқулай. Электромагнит ўлчаш механизмлари амперметр, 
вольтметр сифатида ва логометрик механизми принципида ясалганда эса 
фазометр, фарадометр ва чатотомерлар сифатида ишлатилади. Афзалликлари: 
• 
ҳам ўзгарувчан, ҳам ўзгармас ток занжирларида ишлатилади; 
• 
бевосита катта қийматдаги токларни ҳам ўлчаши мумкин;
• 
конструкцияси нисбатан содда.
• 
Камчиликлари: 
• 
шкаласи нотекис (квадратик) даражаланади; 
• 
ўлчаш хатолиги бироз катта (магнитоэлектрикка нисбатан);
• 
сезгирлиги юқори эмас. 
Метрология для нанотехнологий.mp4